Yn Oarpey

mooar-rheynn
(Aa-enmyssit ass Yn Europey)

Yn Oarpey

Eaghtyr 10,180,000 km²
3,930,000 mi ker
Earroo yn phobble 747,636,045 (1 Jerrey Souree 2020)[1]
Glooaght 70/km² (mygeayrt 181/sq mi)
Çheeraghyn c.50
Kerçheenyssyn 5
Çhengaghyn Ind-Oarpagh
Finn-Oogragh
Turkagh
Bascish
Maltish
Traa ynnydagh UTC+0 gys UTC+3

She fer jeh shiaght mooar-rheynnyn ny cruinney ee yn Oarpey (ASE[ˌənʲˈɔːrpə]) ny yn Europey (ASE[ˌənʲjuˈroːpə]). T'ee coodaghey lieh-innys heear ny h-Oaraishey, as t'ee goll er scarrey magh veih'n Aishey liorish Sleityn ny h-Ooral as Sleityn ny Coagaash, Awin ny h-Ooral, y Vooir Chaspagh as y Vooir Ghoo, as ny h-ushtaghyn ta kiangley yn Vooir Ghoo rish y Vooir Aejeeanagh. Ta'n Oarpey çhemmit liorish y Cheayn Sheear da'n twoaie as da'n sheear, liorish y Veanvooir da'n jiass, as liorish y Vooir Ghoo as ny h-ushtaghyn kianglee eck da'n shiar yiass.

Ta'n Oarpey ny nah vooar-rheynn sloo rere eaghtyr thallooin, as t'ee coodaghey 10,180,000 kilomeaderyn kerrinagh (3,930,000 meeilaghyn kerrinagh), ny 2% jeh eaghtyr ny cruinney ny 6.8% jeh'n eaghtyr thallooin eck. Mastey ny 50 çheeraghyn 'syn Oarpey, she yn Roosh y fer smoo rere eaghtyr as rere earroo yn phobble eck (ga dy vel cooid vooar jeh'n çheer shen soit 'syn Aishey), as she Ard-valley yn Phaab y fer sloo. Ta'n Oarpey ny trass mooar-rheynn smoo rere earroo yn phobble, lurg yn Aishey as yn Affrick, lesh 733,000,000 dooinney, ny 11% jeh pobble ny cruinney.

She boayl ruggyree chultoor yn neear t'ayn 'syn Oarpey, as 'sy Çhenn-Ghreag er lheh. Va paart mooar eck ayns cooishyn y theihll veih'n 16oo eash er oaie, as lurg toshiaghey yn choloinaghys er lheh. Eddyr y 16oo as y 20oo eash va America, cooid vooar jeh'n Affrick, y Faarkeylann as cooid vooar jeh'n Aishey fo stiurey phooaraghyn Oarpagh. Va'n daa Chaggey Dowanagh jeerit er yn Oarpey, as rere shen haghyr failleil ayns cleayney Oarpagh er yn ardan dowanagh roish mean y 20oo eash tra dirree scansh yn Unnaneys Soveidjagh as ny Steatyn Unnaneysit. Car y Chaggey Feayr hie yn Oarpey er ny rheynn magh liorish y Churtan Yiarn eddyr NATO 'sy neear as Conaant Warszawa 'sy niar. Ren cur-ry-cheilley yn Oarpey cur Coonseil ny h-Oarpey as yn Unnaneys Oarpagh er bun 'syn Oarpey Heear. Lurg tuittym yn Unnaneys Soveidjagh 'sy vlein 1991 ren y ghleashaght shen lheanaghey magh gys y niar.

Çheeraghyn 'syn Oarpey

reagh
 
Çheer Eaghtyr Earroo yn phobble Ard-valley
Hiar
  Y Clovack 48,845 km² 5,422,366 Bratislava
  Moldova 33,843 km² 4,434,547 Chişinău
  Yn Ookraan 603,700 km² 48,396,470 Kyiv
  Y Phobblaght Çheck 78,866 km² 10,256,760 Praag
  Y Pholynn 312,685 km² 38,625,478 Warsaw
  Y Romaan 238,391 km² 22,303,552 Bucharest
  Y Roosh 3,960,000 km² 106,037,143 Moscow
  Yn Ungaar 93,030 km² 10,075,034 Budapest
  Y Velaroosh 207,600 km² 10,335,382 Minsk
Twoaie
  Y Danvarg 43,094 km² 5,368,854 København
  Yn Eeslynn 103,000 km² 279,384 Reykjavík
  Yn Estaan 45,226 km² 1,415,681 Tallinn
  Finnlynn 336,593 km² 5,157,537 Helsinki
  Y Latvey 64,589 km² 2,366,515 Riga
  Y Litaan 65,200 km² 3,601,138 Vilnius
  Norlynn 324,220 km² 4,525,116 Oslo
  Pobblaght Nerin 70,280 km² 4,015,676 Balley Aah Cleeah
  Y Reeriaght Unnaneysit 244,820 km² 59,778,002 Lunnin
  Y Toolynn 449,964 km² 9,067,049 Stockholm
Jiass
  Yn Albaan 28,748 km² 3,544,841 Tirana
  Andorra 468 km² 68,403 Andorra la Vella
  Ard-Valley yn Phaab 0.44 km² 900 Ard-Valley yn Phaab
  Bosnia as Herzegovina 51,129 km² 3,964,388 Sarajevo
  Y Chroit 56,542 km² 4,390,751 Zagreb
  Y Clovean 20,273 km² 1,932,917 Ljubljana
  Y Ghreag 131,940 km² 10,645,343 Yn Atheen
  Yn Iddaal 301,230 km² 57,715,625 Yn Raue
  Kosovo* 10,908 km² 1,900,000 Priština
  Montenegro 13,812 km² 616,258 Podgorica
  Y Phortiugal 91,568 km² 10,084,245 Lisbon
  San Marino 61 km² 27,730 San Marino
  Y Serb 88,361 km²+ 9,598,000 Belgraaid
  Y Spaainey 498,506 km² 40,077,100 Madrid
  Y Valta 316 km² 397,499 Valletta
  Yn Vasseydoan 25,333 km² 2,054,800 Skopje
  Y Vulgeyr 110,910 km² 7,621,337 Sofia
Heear
  Yn Austeyr 83,858 km² 8,169,929 Veen
  Yn Elveeish 41,290 km² 7,301,994 Bern
  Y Çheer Injil 41,526 km² 16,318,199 Amsterdam
  Y Ghermaan 357,021 km² 83,251,851 Berleen
  Liechtenstein 160 km² 32,842 Vaduz
  Lucsemburg 2,586 km² 448,569 Lucsemburg
  Monaco 1.95 km² 31,987 Monaco
  Y Rank 547,030 km² 62,900,000 Paarys
  Y Velg 30,510 km² 10,274,595 Yn Vrussyl

*Cha nel Kosovo currit er enney agh ec 41 heer.
+Ta'n earroo shoh cur eaghtyr Kosovo 'syn earroo.

Farrys

reagh
 
LTS per capita ayns 2002

As mooar rheynn, ta farrys ny h-Oarpey yn smoo ayns Dowan. Ta'n Unnaneys Oarpagh un dy yn daa smoo ayns Dowan. Dy yn steatyn oltey ayns yn UE, ta yn Ghermaan yn farrys ashoonagh smoo echey. Ta'n Euro yn argid dy 30 çheeraghyn europagh. Ta'n tromlagh dy yn keird ny UE lesh ny Steatyn Unnaneyssit, yn Roosh, yn Çheen, yn Injey as steatyn europagh elley.

Çhengaghyn

reagh


Ta possanyn çhengagh ny ghaa er enney as lhaihderaght ayns yn Oarpey.

Çhengaghyn Romanagh

reagh

Ta ny çhengaghyn Romanagh goll er loayrt ayns yn Oarpey Heear Yiass, as ayns y Romaan as Moldova. Shoh rolley ny çheeraghyn raad dy vel çhengey Romanagh goll er loayrt: Andorra, yn Iddaal, y Phortiugal, y Rank, y Spaainey, y Romaan, Moldova, y Velg, as ayns yn Elveeish.

Çhengaghyn Germaanagh

reagh

Ta ny çhengaghyn Germaanagh goll er loayrt ayns yn Oarpey Heear Hwoaie as ardjyn yn Oarpey Veanagh. Shoh rolley ny çheeraghyn raad ta çhengey Ghermaanagh goll er loayrt: Norlynn, y Toolynn, y Ghermaan, y Reeriaght Unnaneyssit, Pobblaght Nerin, y Danvarg, y Çheer Injil, y Velg, yn Austeyr, Liechtenstein, yn Elveeish, yn Eeslynn, Lucsemburg, Finlynn as yn Iddaal.

Çhengaghyn Celtiagh

reagh

Ta ny çhengaghyn Celtiagh goll er loayrt ayns yn Oarpey Heear, as ayns Pobblaght Nerin, yn Reeriaght Unnaneyssit as y Rank er lheh.

Çhengaghyn Slavagh

reagh

Ta ny çhengaghyn Slavagh goll er loayrt ayns yn Oarpey Hiar Hwoaie as Hiar Yiass. Er y chooid smoo, t'ad goll er loayrt ayns y Roosh, yn Ookraan, y Velaroosh, y Pholynn, y Phobblaght Çheck, y Clovack, y Clovean, y Chroit, Bosnia as Herzegovina, y Serb, Montenegro, y Vasseydoan as y Vulgeyr.

Çhengaghyn elley

reagh

Ta'n Ghreagish, yn Albaanish, yn Ungaarish, yn Estoinish, as yn Innlynnish goll er loayrt ayns yn Oarpey foast.

Imraaghyn

reagh
  1. Error: Unable to display the reference properly. See the documentation for details.