Yn Estaan
Ta'n Estaan (Estoinish: Eesti), ny Pobblaght ny h-Estaan (Estoinish: Eesti Vabariik) dy h-oikoil, ny çheer 'syn Oarpey Hwoaie. T'ee çhemmit da'n twoaie liorish Lhoob Finnlynn, da'n sheear liorish y Vooir Valtagh, da'n jiass liorish y Latvey (er feie 343 km), as da'n shiar liorish y Roosh (er feie 338.6 km).[6] Ta thalloo ny h-Estaan coodaghey 45,227 km2 (17,462 mi ker) as t'ee fo cleayney speyr imbee honderagh.
| Eesti Vabariik Pobblaght ny h-Estaan |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Arrane ashoonagh: Mu isamaa, mu õnn ja rõõm |
||||||
 |
||||||
| Preeu-valley (as y balley smoo) |  Tallinn 59°25′ Hwoaie 24°45′ Hiar
| |||||
| Çhengey oikoil | Estoinish1 | |||||
| Possanyn kynneeagh | 68.7 % Estoinee 25.6 % Rooshee 5.7 % fir elley[1] |
|||||
| Reiltys | Pobblaght pharlamaidagh | |||||
| - | Eaghtyrane | Kersti Kaljulaid | ||||
| - | Ard-vinishter | Jüri Ratas | ||||
| - | Loayreyder y Pharlamaid | Henn Põlluaas | ||||
| Seyrsnys | veih'n Ghermaan as y Roosh | |||||
| - | Hene-reilltys fogrit magh | 12 Averil 1917 | ||||
| - | Fogrey magh ny Seyrsnys | 24 Toshiaght Arree 1918 | ||||
| - | Er enney | 2 Toshiaght Arree 1920 | ||||
| - | Kied chummaltys Soveidjagh | 1940-1941 | ||||
| - | Cummaltys Natseeagh | 1941-1944 | ||||
| - | Nah chummaltys Soveidjagh | 1944-1991 | ||||
| - | Seyrsnys currit er ash | 20 Luanistyn 1991 | ||||
| Entreilys gys yn UO | 1 Boaldyn 2004 | |||||
| Eaghtyr | ||||||
| - | Yn clane | 45,228 km² (132-h) 17,413 mi ker |
||||
| - | Ushtey (%) | 4.45 | ||||
| Earroo yn phobble | ||||||
| - | Ooley 2009 | 1,340,415[2] (151-d) | ||||
| - | Coontey-pobble 2000 | 1,370,052[3] | ||||
| - | Glooaght | 29/km² (173-oo) 75/mi ker |
||||
| LTS (CCK) | Ooley 2008 | |||||
| - | Yn clane | $27.612 billioon[4] (104-oo) | ||||
| - | Yn dooinney | $20,560[4] (42-h) | ||||
| LTS (ennymagh) | Ooley 2008 | |||||
| - | Yn clane | $23.545 billioon[4] (93-oo) | ||||
| - | Yn dooinney | $17,532[4] (41-d) | ||||
| Gini (2005) | 34 (meanagh) | |||||
| ALD (2007) | ▲ 0.883[5] (ard) (40-oo) | |||||
| Argid | Euro (EUR) |
|||||
| Traa ynnydagh | EET (UTC+2) | |||||
| - | Souree (TTLS) | EEST (UTC+3) | ||||
| Coad eddyr-voggyl | .ee1 | |||||
| Coad çhellvane | +372 | |||||
| 1 | Ta Võro as Seto loayrit myrane lesh yn Estoinish ayns ny coondaeghyn jiass. Ta'n Rooshish ry-chlashtyn dy lheeadagh ayns Ida-Virumaa rere inymmyrkey labreeyn çhynskylagh baljagh veih'n UPSS lurg y Nah Chaggey Dowanagh. | |||||
| 2 | Ta .eu ymmydit myrane lesh çheeraghyn elley yn Unnaneys Oarpagh. | |||||
Ta ny h-Estoinee nyn sleih Finnagh, as ta ram cosoylaghtyn eddyr yn Estoinish as y Finnlynnish. T'eh er credjal dy vel yn ennym noa-emshyragh Estaan çheet magh ass y lioar Germania liorish y screeudeyr shennaghys Romanagh Tacitus (m. 98 BNJ) as eh jannoo cur sheese er sleih as yn ennym Aestii orroo. Dy cosoylagh, ren ny shenn feniagh-skeealyn Loghlinagh cur sheese er thalloo fo'n ennym Eistland, as y fockle shen cosoylagh rish yn enmys Danvargish, Germaanish, Ollanish, Soolynnish as Norlynnish - Estland. Ta shenn lhiagganyn jeh'n ennym goaill stiagh Estia as Hestia.
Ta'n Estaan ny pobblaght pharlamaidagh gheynlagh as t'ee rheynnit magh ayns queig coondaeghyn jeig. She Tallinn y preeu-valley as y balley smoo 'sy çheer. Cha nel agh 1.34 millioonyn cummaltee 'sy çheer, as she nane jeh çheeraghyn beg-phobbylagh yn Unnaneys Oarpagh ee. Va'n Estaan ny h-oltey jeh Commeeys ny h-Ashoonyn veih 22 Mean Fouyir 1921,[7] as t'ee ny h-oltey jeh ny h-Ashoonyn Unnaneysit veih 17 Mean Fouyir 1991. Ta'n Estaan ny h-oltey jeh'n Unnaneys Oarpagh veih 1 Boaldyn 2004, as ny h-oltey jeh'n RCAH veih 29 Mart 2004.
Hoshee coloinaghey ny h-Estaan noa-emshyragh mygeayrt ny bleeaney 8500 RC, jeeragh lurg yn Eash Rioee. Harrish ny h-eashyn, va ny h-Estoinee currit fo smaght ec ny Danvargee, ny Teutonee, ny Soolynnee as ny Rooshee. Hoshee reirey joarree 'syn Estaan ayns 1227. Ayns eiyrtys ny Croshaid Livonagh va'n çheer ruegit ec ny Danvargee as ny Germaanee. Veih 1228-1562, va ayrnyn ny yn chooid smoo jeh'n Estaan covestit 'sy steat croshaidagh Terra Mariana, as haink y çheer shen dy ve ny cooid jeh'n Ordensstaat. Lurg tuittym y steat shen va'n Cochiangle Livonagh currit er bun. Car y lhing shen va gastidyn tarmaynagh bunnit er y Chommeeys Hanseatagh. Ayns ny 1500yn hie yn Estaan dy ve ny cooid jeh Impiraght ny Soolynn, as va'n çheer currit fo smaght eck derrey 1721, traa haink urree dy ve lhiggit da Impiraght ny Roosh. Hoshee moostey ashoonagh ayns y 19-oo eash veanagh lurg Eash Hoilsheraght Ghraih ny h-Estaan. Ayns 1918 va fogrey magh seyrsnys ny h-Estaan soilshit magh, as haghyr Caggey Seyrsnys ny h-Estaan (1918-1920). Rere Conaant Shee Tartu va seyrsnys ny h-Estaan soilshit magh as currit er enney dy beayn. Car y Nah Chaggey Dowanagh va'n Estaan ruegit liorish yn Unnaneys Soveidjagh da'n chied cheayrt,[8][9] liorish y Treeoo Reich ny yei shen, as liorish yn Unnaneys Soveidjagh reesht ayns 1944.
Hooar yn Estaan e neuchrogheydys reesht er 20 Luanistyn 1991. Veih'n traa shen chur yn Estaan claare aachummey theayagh as tarmaynagh er bun. Jiu, ta enney eddyrashoonagh ec y çheer er son y teyrsnys tarmaynagh eck,[10] cochormys çhaghnoaylleeaghtyn noa[11] as va cormid lhiasaghey tarmaynagh smoo tappee eck er feie ram bleeantyn.[12]
ImraaghynEdit
- ↑ Sleih-earroo rere ashoonaght chynneeagh, 1 Jerrey Geuree, blein. stat.ee. Staydraa yn Estaan. Feddynit er 24-10-2009.
- ↑ Staydraa yn Estaan
- ↑ 2000. Aasta rahva ja eluruumide loendus (Coontey-pobble Sleih -earroo as Thieys) (PDF) (Estoinish as Baarle). Statistikaamet (Oik Staddyssaghtoil ny h-Estaan) (2001).
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 Estonia (Baarle). Tashtey Argidoil Eddyrashoonagh. Feddynit er 01-10-2009.
- ↑ Coontys Ayndagh Lhiassaghey Deiney, 2009
- ↑ Giat Entreilys Phobblaght ny h-Estaan, (Estoinish)
- ↑ (Baarle) The Law of Nations: cases, documents and notes – Duillag 106
- ↑ (Baarle) U.S.–Baltic Relations: Celebrating 85 Years of Friendship ec state.gov
- ↑ (Baarle) Motion for a resolution on the Situation in Estonia liorish yn UO
- ↑ (Baarle) Index of Economic Freedom
- ↑ (Baarle) BBC NEWS Europe Tiny Estonia leads internet revolution
- ↑ (Baarle) The Estonian Economic Miracle
