She çhengey Vantu ee Swahilish (Swahilish: Kiswahili, "çhengey Swahili"). T'ee goll er loayrt ayns ard mooar rish y Cheayn Injinagh eddyr Yn Cheinney hwoaie as Y Vosambeeck hwoaie, ec ymmodee possanyn kynneeagh. Ta mysh 5-10 millioon dy loayreyderyn dooghyssagh, as mysh 50 millioon dy loayreyderyn.[5] She lingua franca yn Affrick Hiar as Pobblaght Gheynlagh ny Congo t'ayn myrgeddin, as çhengey ynrican as bun Affrickagh eck mastey çhengaghyn oikoil Unnaneys ny h-Affrick.

Swahilish
Kiswahili
Goll er loayrt ayns Burundee, Pobblaght Gheynlagh ny Congo, Y Cheinney, Y Vosambeeck, Rooandey, Tanzania, Ooganda, Yn Omaan[1][2][3][4]
Earroo loayreyderyn 50+ millioon[5]
Kynney çhengey Neegeyragh-Congoagh
Staydys oikoil
Çhengey oikoil ayns Unnaneys ny h-Affrick
Yn Cheinney, Tanzania, Ooganda
Fo stiurey ec Baraza la Kiswahili la Taifa (Tanzania)
Coadyn çhengey
ISO 639-1 sw
ISO 639-2 swa
ISO 639-3 anchasley:
swa — Swahilish (cadjin)
swc — Swahilish Chongoagh
swh — Swahilish Slystagh
[[Coadan:|300px]]

Sheeanaghtys reagh

Breeocklyn reagh

Ta queig breeocklyn myn-heeanagh ec Swahilish Chadjinit: /ɑ/, /ɛ/, /i/, /ɔ/, as /u/. Ta’n myn-heean /u/ goll er fockley magh eddyr [u] as [o] ‘syn Abbyrlhit Sheeanagh Eddyr-ashoonagh. Cha nel breeocklyn goll er craplaghey, gyn scansh da trimmid.

Mynsheeanyn breeocklagh ny Swahilish
  Giare
Toshee Meanagh Cooyl
Doont i [i]   u [u]
Eddyr-foshlit e [ɛ]   o [ɔ]
Foshlit a [a]    

Cha nel daaghooaghtyn eck. Myr sampleyr, ta chui, "lepard", goll er fockley magh ayns daa hillab chu-i ([/tʃu.i/]).

Corocklyn reagh

Mynsheeanyn corocklagh ny Swahilish
  Daa-
veillagh
Meill-
eeacklagh
Feeacklagh Cooyl-
eeacklagh
Lurg-
chooyleeacklagh
Cleaoil Coghooysagh Sluggidagh
Bleaystagh p [p]           t [t]           k [k]      
Affricaid             ch [tʃ]         j [ɟ]        
Stronnagh   m [m]           n [n]       ny [ɲ ]   ng' [ŋ]    
Screebagh     f [f] v [v] th [θ] dh [ð] s [s] z [z] sh [ʃ]       h, kh [x] gh [ɣ] h [h]  
Craa               r [ɾ]                
Faggyssaght   w [w]           l [l]   y [j]            
Stiagh-vleaystagh   b [ɓ]       d [ɗ]               g [ɠ]    

Co-ordrail reagh

Rangyn ennymocklagh reagh

Rere aght cadjin ny çhengaghyn Bantu, ta Swahilish reaghey ennymocklyn ayns rangyn. T'ad cosoylagh rish ennymocklyn bwoirrinagh as firrinagh ny Gaelgey, agh ta 16 rangyn ayn. Ta Rangyn 1-10 ayns jeesyn, as ny h-earrooghyn neurea nyn gummaghyn unnaneagh, as ny h-earrooghyn reaey nyn gummaghyn yl-rey.

Rang Semantaght Meer roie Unnaneagh Çhyndaa Yl-rey Çhyndaa
1, 2 sleih m-/mu-, wa- mtu peiagh watu sleih
3, 4 biljyn, phenomena najooragh m-/mu-, mi- mti billey miti biljyn
5, 6 possanyn; bree mooadee Ø/ji-, ma- jicho sooill macho sooillyn
7, 8 cooid, greieyn; bree parailagh ki-, vi- kisu skynn visu skynnaghyn
9, 10 beiyn, focklyn yeearrit, elley Ø/n-, Ø/n- ndoto brann ndoto brannyn
11, 10 nheeghyn u-, Ø/n- ua cleigh nyua cleighyn
14 red neuloaghtagh gyn cummey yl-rey u- utoto lambaanys
15 ennymocklyn jeant ass breearyn ku-, kw- kusoma lhaih
16, 17, 18 bree feddynagh (jeeagh heese) pa-, ku-, m- mahali boayl

Ta earrooghyn ny rangyn rere obbyr Carl Meinhof er rangyn ny çhengaghyn Bantu. Cha nel Rangyn 12 ny 13 ec Swahilish.

Rangyn feddynagh reagh

Ta Rangyn 16, 17 as 18 nyn ennymocklyn feddynagh; t'ad cowraghey boayl ny gleashaght. Cha nel agh un ennymockle oc rere dooghys: y fockle Rang 16 mahali, "boayl". Ta'n shenn chummey pahali ry-chlashtyn ny keayrtyn, rere meer roie cadjin y cheim. Chammah's shen, foddee faggys dagh ennymockle goll er arraghey stiagh ayns fer jeh ny rangyn shoh liorish y veer yerrey -ni. Ta'n veer shoh cowraghey ynnyd ennagh, as y veer choardailagh cowraghey y keeal kiart:

Ta Rang 16 (pa-) cowraghey boayl er lheh;

  • nyumbani pangu - ec y thie aym
  • kichwani pangu - er my chione

Ta Rang 17 (ku-) cowraghey ard ennagh, ny gleashaght;

  • nyumbani kwangu - faggys da'n thie aym, mygeayrt y thie aym
  • nchini kwangu - 'sy çheer aym; dys y çheer aym; voish y çheer aym

Ta Rang 18 (mw-) cowraghey çheusthie

  • nyumbani mwangu - 'sy thie aym
  • moyoni mwangu - 'sy chree aym
  • mwilini mwangu - 'sy chorp aym

Breearyn reagh

Ta breearyn ny Swahilish jeant ass fraue as crogheydee ta cowraghey cass, kione, emshir as fo-raa. Ta fockleyryn adsyn y haishbyney rere fraue son y chooid smoo.

Ta breearyn goll er jannoo myr shoh: kione + (meeryn sthie) + emshir + (cass) + fraue + (meer yerrey). Ta cummey ny crogheydee chione as cass croghey er ny keimyn t'ad ayndaue.

Myr sampleyr: ninamwona

ni- -na- mw- ona
kio.1un laa.kin cas.3un fakin
ta.mee dy
(dy-e)
fakin/'akin
"Ta mee fakin ee/eh"

Myr sampleyr: nisingalimwona

ni- -si- -ngali-
(nga + li)
mw- ona
kio.1un obb kia-cha cas.3un fakin
mee cha beagh-er dy
(dy-e)
fakin/'akin
"Beign er ny fakin/'akin" ; "Beign er vakin ee/eh"

Myr sampleyr: nilionwa

ni- -li- on(a) -wa
kio.1un cha fakin sur
mee (emshir chaie) fakin (goll er jannoo)
"Hie mee er fakin"

Taabyl yn-filleydagh reagh

Ta shiartase dy h-emshiryn ny Swahilish heese.

Yn-filley -nunua, "kionnaghey" lesh ymmyd yn ennymockle kitu, "red"
  Jarrooagh Obballagh
Oadrailagh jeeragh Nunua! : Kionnee! Usinunue! : Ny kionnee!
- -
- -
Nunueni! : Kionnee-shiu! Msinunue! : Ny kionnee-shiu!
- -
- -
Laaragh immeeaght kinjagh Ninanunua kitu : Ta mee kionnaghey red (nish) Sinunui kitu : Cha nel mee kionnaghey red (nish)
Unanunua kitu : T'ou kionnaghey red (nish) Hununuai kitu : Cha nel oo kionnaghey red (nish)
Ananunua kitu : T'ee/eh kionnaghey red (nish) Hanunuai kitu : Cha nel ee/eh kionnaghey red (nish)
Tunanunua kitu : Ta shin kionnaghey red (nish) Hatununui kitu : Cha nel shin kionnaghey red (nish)
Mnanunua kitu : Ta shiu kionnaghey red (nish) Hamnunuai kitu : Cha nel shiu kionnaghey red (nish)
Wananunua kitu : T'ad kionnaghey red (nish) Hawanunuai kitu : Cha nel ad kionnaghey red (nish)
Laaragh neuchinjagh Nanunua kitu : Ta mee kionnaghey red (ny keayrtyn) Sinunui kitu : Cha nel mee kionnaghey red (ny keayrtyn)
Wanunua kitu : T'ou kionnaghey red (ny keayrtyn) Hununuai kitu : Cha nel oo kionnaghey red (ny keayrtyn)
Anunua kitu : T'ee/eh kionnaghey red (ny keayrtyn) Hanunuai kitu : Cha nel ee/eh kionnaghey red (ny keayrtyn)
Twanunua kitu : Ta shin kionnaghey red (ny keayrtyn) Hatununui kitu : Cha nel shin kionnaghey red (ny keayrtyn)
Mwanunua kitu : Ta shiu kionnaghey red (ny keayrtyn) Hamnunuai kitu : Cha nel shiu kionnaghey red (ny keayrtyn)
Wanunua kitu : T'ad kionnaghey red (ny keayrtyn) Hawanunuai kitu : Cha nel ad kionnaghey red (ny keayrtyn)
Laaragh cliaghtagh Hununua kitu : Ta mee (cliaghtey) kionnaghey red Sinunui kitu : Cha nel mee (cliaghtey) kionnaghey red
Hununua kitu : T'ou (cliaghtey) kionnaghey red Hununuai kitu : Cha nel oo (cliaghtey) kionnaghey red
Hununua kitu : T'ee/eh (cliaghtey) kionnaghey red Hanunuai kitu : Cha nel ee/eh (cliaghtey) kionnaghey red
Hununua kitu : Ta shin (cliaghtey) kionnaghey red Hatununui kitu : Cha nel shin (cliaghtey) kionnaghey red
Hununua a kitu : Ta shiu (cliaghtey) kionnaghey red Hamnunuai kitu : Cha nel shiu (cliaghtey) kionnaghey red
Hununua kitu : T'ad (cliaghtey) kionnaghey red Hawanunuai kitu : Cha nel ad (cliaghtey) kionnaghey red
Jeant Nimenunua kitu : Ta mee er gionnaghey red Sijanunua kitu : Cha nel mee er gionnaghey red
Umenunua kitu : T'ou er gionnaghey red Hujanunua kitu : Cha nel oo er gionnaghey red
Amenunua kitu : T'ee/eh er gionnaghey red Hajanunua kitu : Cha nel ee/eh er gionnaghey red
Tumenunua kitu : Ta shin er gionnaghey red Hatujanunua kitu : Cha nel shin er gionnaghey red
Mmenunua kitu : Ta shiu er gionnaghey red Hamjanunua kitu : Cha nel shiu er gionnaghey red
Wamenunua kitu : T'ad er gionnaghey red Hawajanunua kitu : Cha nel ad er gionnaghey red
Chaie Nilinunua kitu : Chionnee mee red Sikununua kitu : Cha chionnee mee red
Ulinunua kitu : Chionnee oo red Hukununua kitu : Cha chionnee oo red
Alinunua kitu : Chionnee ee/eh red Hakununua kitu : Cha chionnee ee/eh red
Tulinunua kitu : Chionnee shin red Hatukununua kitu : Cha chionnee shin red
Mlinunua kitu : Chionnee shiu red Hamkununua kitu : Cha chionnee shiu red
Walinunua kitu : Chionnee ad red Hawakununua kitu : Cha chionnee ad red
Ry-heet Nitanunua kitu : Kionneeym red Sitanunua kitu : Cha gionneeym red
Utanunua kitu : Kionnee oo red Hutanunua kitu : Cha gionnee oo red
Atanunua kitu : Kionnee ee/eh red Hatanunua kitu : Cha gionnee ee/eh red
Tutanunua kitu : Kionneemayd red Hatutanunua kitu : Cha gionneemayd red
Mtanunua kitu : Kionnee shiu red Hamtanunua kitu : Cha gionnee shiu red
Watanunua kitu : Kionnee ad red Hawatanunua kitu : Cha gionnee ad red
Subjunctive1 Ninunue : ...dy vel mee kionnaghey Nisinunue : ...nagh vel mee kionnaghey
Ununue : ...dy vel oo kionnaghey Usinunue : ...nagh vel oo kionnaghey
Anunue : ...dy vel ee/eh kionnaghey Asinunue : ...nagh vel ee/eh kionnaghey
Tununue : ...dy vel shin kionnaghey Tusinunue : ...nagh vel shin kionnaghey
Mnunue : ...dy vel shiu kionnaghey Msinunue : ...nagh vel shiu kionnaghey
Wanunue : ...dy vel ad kionnaghey Wasinunue : ...nagh vel ad kionnaghey
Staydagh2 Ninanunulika : Ta mee ry-chionnaghey
Unanunulika : T'ou ry-chionnaghey
Kitu kinanunulika  : Ta red ry-chionnaghey
Tunanunulika : Ta shin ry-chionnaghey
Munanunulika : Ta shiu ry-chionnaghey
Vitu vinanunulika  : Ta reddyn ry-chionnaghey
Kianglagh laaragh Ningenunua kitu : Chionneein red Nisingenunua kitu : Cha gionneein red
Ungenunua kitu : Chionneeagh oo red Usingenunua kitu : Cha gionneeagh oo red
Angenunua kitu : Chionneeagh ee/eh red Asingenunua kitu : Cha gionneeagh oo red
Tungenunua kitu : Chionneeagh shin red Tusingenunua kitu : Cha gionneeagh shin red
Mngenunua kitu : Chionneeagh shiu red Msingenunua kitu : Cha gionneeagh shiu red
Wangenunua kitu : Chionneeagh ad red Wasingenunua kitu : Cha gionneeagh ad red
Kianglagh chaie Ningalinunua kitu : Veign er gionnaghey red Nisingalinunua kitu : Cha beign er gionnaghey red
Ungalinunua kitu : Veagh oo er gionnaghey red Usingalinunua kitu : Cha beagh oo er gionnaghey red
Angalinunua kitu : Veagh ee/eh er gionnaghey red Asingalinunua kitu : Cha beagh ee/eh er gionnaghey red
Tungalinunua kitu : Veagh shin er gionnaghey red Tusingalinunua kitu : Cha veagh shin er gionnaghey red
Mngalinunua kitu : Veagh shiu er gionnaghey red Msingalinunua kitu : Cha veagh shiu er gionnaghey red
Wangalinunua kitu : Veagh ad er gionnaghey red Wasingalinunua kitu : Cha veagh ad er gionnaghey red
Kianglagh "-ki-"3 Nikinunua kitu... : My chionneeym red... Nisiponunua kitu... : Mannagh gionneeym red...
Ukinunua kitu... : My chionneeys oo red... Usiponunua kitu... : Mannagh gionnee oo red...
Akinunua kitu... : My chionneeys ee/eh red... Asiponunua kitu... : Mannagh gionnee ee/eh red...
Tukinunua kitu... : My chionneemayd red... Tusiponunua kitu... : Mannagh gionneemayd red...
Mkinunua kitu... : My chionneeys shiu red... Msiponunua kitu... : Mannagh gionnee shiu red...
Wakinunua kitu... : My chionneeys ad red... Wasiponunua kitu... : Mannagh gionnee ad red...
Conastagh laaragh4 Kitu ninachokinunua : Red ta mee kionnaghey Kitu nisichokinunua : Red nagh vel mee kionnaghey
Kitu unachokinunua : Red t'ou kionnaghey Kitu usichokinunua : Red nagh vel oo kionnaghey
Kitu anachokinunua : Red t'ee/eh kionnaghey Kitu asichokinunua : Red nagh vel ee/eh kionnaghey
Kitu tunachokinunua : Red ta shin kionnaghey Kitu tunachokinunua : Red nagh vel shin kionnaghey
Kitu mnachokinunua : Red ta shiu kionnaghey Kitu msichokinunua : Red nagh vel shiu kionnaghey
Kitu wanachokinunua : Red t'ad kionnaghey Kitu wasichokinunua : Red nagh vel ad kionnaghey
Conastagh chaie4 Kitu nilichokinunua : Red ta mee er gionnaghey Kitu nisichokinunua : Red nagh vel mee er gionnaghey
Kitu ulichokinunua : Red t'ou er gionnaghey Kitu usichokinunua : Red nagh vel oo er gionnaghey
Kitu alichokinunua : Red t'ee/eh er gionnaghey Kitu asichokinunua : Red nagh vel ee/eh er gionnaghey
Kitu tulichokinunua : Red ta shin er gionnaghey Kitu tusichokinunua : Red nagh vel shin er gionnaghey
Kitu mlichokinunua : Red ta shiu er gionnaghey Kitu msichokinunua : Red nagh vel shiu er gionnaghey
Kitu walichokinunua : Red t'ad er gionnaghey Kitu wasichokinunua : Red nagh vel ad er gionnaghey
Conastagh ry-heet4 Kitu nitakachokinunua : Red chionneeym Kitu nisichokinunua : Red nagh gionneeym
Kitu utakachokinunua : Red chionneeys oo Kitu usichokinunua : Red nagh gionnee oo
Kitu atakachokinunua : Red chionneeys ee/eh Kitu asichokinunua : Red nagh gionnee ee/eh
Kitu tutakachokinunua : Red chionneeysmayd Kitu tunachokinunua : Red nagh gionneemayd
Kitu mtakachokinunua : Red chionneeys shiu Kitu mnachokinunua : Red nagh gionnee shiu
Kitu watakachokinunua : Red chionneeys ad Kitu wanachokinunua : Red nagh gionnee ad
Conastagh neuchinjagh Ninunuaye : Mish ta kionnaghey Nisiyenunua : Mish nagh vel kionnaghey
Ununuaye : Uss ta kionnaghey Usiyenunua : Uss nagh vel kionnaghey
Anunuaye : Ish/eshyn ta kionnaghey Asiyenunua : Ish/eshyn nagh vel kionnaghey
Tununuao : Shinyn ta kionnaghey Tusionunua : Shinyn nagh vel kionnaghey
Mnunuao : Shiuish ta kionnaghey Msionunua : Shiuish nagh vel kionnaghey
Wanunuao : Adsyn ta kionnaghey Wasionunua : Adsyn nagh vel kionnaghey
Surransagh (laaragh) Ninanunuliwa : Ta mee goll er kionnaghey  
Unanunuliwa : T'ou goll er kionnaghey  
Ananunuliwa : T'ee/eh goll er kionnaghey  
Tunanunuliwa : Ta shin goll er kionnaghey  
Mnanunuliwa : Ta shiu goll er kionnaghey  
Wananunuliwa : T'ad goll er kionnaghey  

1 Ta ram ymmyd jeant jeh'n emshir shoh 'syn Twahilish. T'eh ry-chlashtyn:

  • bentyn rish "er son" as "do"
  • bentyn rish fo-raaghyn
  • erreish da kuse dy roie-ocklyn
  • erreish da breearyn obballagh ny lhiettalagh
  • bentyn rish yearreeyn, aghinyn ny coyrle
  • bentyn rish shirrey coyrle ny lowaltys
  • bentyn rish nah vreear ayns glare neuyeeragh ny oardrailagh
  • erreish da goanyn bentyn rish feme ny currym
  • bentyn rish eab gyn ymmyd

2 Foddee eh cowraghey stayd ny jargaght. Ta staydyn jeant lesh cowrey emshir jeant dy mennick, as jargaght jeant lesh cowrey emshir immeeaght kinjagh dy mennick.

3 Ta'n emshir -ki- cowraghey dy vel reddyn kianglt rish y cheilley. Myr sampleyr, Nikinunua kitu, utanunua kitu : "My chionneeym red, kionnee uss red".

4 Ayns ny sampleyryn conastagh, begin dooin cass y chur stiagh 'sy vreear. Ta'n cass shoh, kitu ("red") ayns Keim 5; myr shen, ta'n crogheydagh cassagh Keim 5 ec (-ki-) chammah's cowrey conastagh Keim 5 (-cho-). Shen bun ninachokinunua. Ta'n clowan cadjin nina__nunua ec "__ ta mee kionnaghey".

Imraaghyn reagh

  1. Coontys Ethnologue er Swahilish (Baarle).
  2. Thomas J. Hinnebusch (1992). "Swahili", International Encyclopedia of Linguistics (Baarle), 99-106.
  3. David Dalby (1999/2000). The Linguasphere Register of the World's Languages and Speech Communities 2 (Baarle). Linguasphere Press, 733-735.
  4. Benji Wald (1994). "Sub-Saharan Africa", Atlas of the World's Languages (Baarle). Routledge, 289-346, caslyssyn-çheerey 80, 81, 85.
  5. a b L Marten (2005). "Swahili", Encyclopedia of Language and Linguistics, 2oo (Baarle), Elsevier.