Ellanyn ny Geyrragh

Føroyar (Faaroish)
Færøerne (Danvargish)
*Ellanyn ny Geyrragh*
Føroyar (Faaroish); Færøerne (Danvargish) Ellanyn ny Geyrragh
Brattagh	Armys
	Arrane ashoonagh: Tú alfagra land mítt ; "Shiu, yn çheer s'aaley aym";
Preeu-valley; (as y balley smoo)	Tórshavn; 62°00′ Hwoaie 06°47′ Heear
Çhengey oikoil	Faaroish, Danvargish
Reiltys	Deynlaghys ard-whaiylagh; Reeriaght vunraghtoil
Cummaght hene-reiragh	Reeriaght ny Danvarg
Eaghtyr
Earroo yn phobble
LTS (CCK)	Ooley 2006
ALD (2006)	0.9431 (ard) (15-oo)
Argid	króna Faaroagh2 (DKK)
Traa ynnydagh	GMT (UTC+0)
Coad eddyr-voggyl	.fo
Coad çhellvane	+298
1	Fysseree ry hoi ny Danvarg, cur Ellanyn ny Geyrragh as Greelynn stiagh 'syn earroo
3	Ta'n argid, currit magh lesh cowraghyn Faaroagh, currit magh ec cormid 1:1 lesh krone ny Danvarg.

Ta Ellanyn ny Geyrragh (Faaroish: Føroyar, Danvargish: Færøerne) ellanragh t'ayns y Keayn Sheear co`aggys eddyr Shetlynn, yn Eeslynn as Norlynn. Ta reill thie ec yn ellanragh veih'n blein 1948, as t'eh ny voayl jeh'n Rigsfællesskabet. Ta faggys-chianglaghyn oc lesh yn Eeslynn, Shetlynn, yn Orkaid, ny h-Ellanyn Sheear as Greenlynn. Va'n ellanragh rheynnit magh ass Norlynn 'sy vlein 1814. Ta Tórshavn ard-valley yn ellanragh.

Cummal

1 Shennaghys
2 Ardjyn as baljaghtyn
3 Çheer-oaylleeaght
- 3.1 Foddid gys ny hellanyn as ny çheeraghyn sniessey
4 Ymmyrkey
5 Sleih
- 5.1 Çhengey
- 5.2 Craueeaght
6 Baljyn
7 Laaghyn seyr y theay
8 Laaragh fotografyn
9 Jeeagh neesht er
10 Kianglaghyn çheumooie

ShennaghysEdit

Cha nel shennaghys ny traaghyn toshee yn ellanragh dy mie er fys. Haink monnee Yernagh gys yn ellanragh 'sy sheyoo eash, as hug ad lhieu stiagh kirree as corkey, as y çhenn-Yernish ayns y çheer. Mygeayrt y vlein 650, haink ny Loghlynee lesh y çhengey oc. Ec jerrey y chied eash jeig va'n ellanragh currit stiagh myr cooid jeh Norlynn. Rere Unnaneys Kalmar 'sy vlein 1380 va reiltys ny Danvarg cur yn ellanragh foee stiurey. Haink yn aachummey gys ny hellanyn ayns 1538. Rere Conaant Kiel 'sy vlein 1814 v'ad freilt ec y Danvarg. Hooar yn ellanragh reill thie ayns 1948. Cha nel yn ellanragh ny voayl yn Unnaneys Oarpagh gy dy dy vel y Danvarg currit stiagh ayn.

Ardjyn as baljaghtynEdit

Ard-artyn: Ardjyn ayns Ellanyn ny Geyrragh as Baljaghtyn ayns Ellanyn ny Geyrragh

Ta ny hellanyn rheynnit ayns 34 baljaghtyn (kommunur). Ta mygeayrt 120 baljyn soit ayns ny baljaghtyn.

Rere tradishoon, ta shey sýslur ("ardjyn"; Norðoyar, Eysturoy, Streymoy, Vágar, Sandoy as Suðuroy) ayn. Jiu, she ard poleenagh eh sýslur agh ta'n fockle currit dys ny hardjyn çheeroaylleeagh. Ayns shenn hraaghyn va ting (quaiyl) ec chooilley sýsla, yn várting (ting arree).

Çheer-oaylleeaghtEdit

Ard-art: Çheer-oaylleeaght Ellanyn ny Geyrragh

Yn ellan Lítla Dímun

Ta Ellanyn ny Geyrragh ellanragh ta soit eddyr y Vooir Loghlynagh as y Keayn Sheear co`aggys eddyr Shetlynn, yn Eeslynn as Norlynn. T'ad soit ec co-oardinaidyn 62°00′ Hwoaie 06°47′ Heear.

Ta eaghtyr 1,399km² oc, as cha nel ard-awinyn ny loghyn ayn. Ta 1,117km jeh coose. She Lítla Dímun yn un ellan neuchummaltit. Ellanyn cregganagh lesh tullaghyn beggey t'ayn; ta ny cooseyn çhemmit lesh eaynnee. T'eh Slættaratindur (882m) yn boayl s'yrjey.

Foddid gys ny hellanyn as ny çheeraghyn sniesseyEdit

Rònaidh (neuchummaltit, Nalbin): 256 km (159 meeillaghyn)
Sula Sgeir (neuchummaltit, Nalbin): 257 km (160 meeillaghyn)
Shetlynn (Fughlaigh) (Nalbin): 284 km (176 meeillaghyn)
Nalbin (Çheer vooar): 310 km (193 meeillaghyn)
yn Eeslynn: 450 km (280 meeillaghyn)
Norlynn: 675 km (419 meeillaghyn)
Nerin: 678 km (421 meeillaghyn)

YmmyrkeyEdit

Baatey assaig, Smyril

Ard-art: Ymmyrkey ayns Ellanyn ny Geyrragh

Ta shirveish skedjalit ass Purt Aeragh Vágar er ellan Vágoy gys king jurnaa myr Reykjavík, København, Oslo, Lunnin-Stansted a.r.e. She Atlantic Airways y lhuingys aer smoo ayns Ellanyn ny Geyrragh.

Ayns shenn hraaghyn cha row agh corys ymmyrkee gyn anchoodaghey ayn. Jiu, ta 80% jeh'n phobble kianglt ry-cheilley lesh corys thiollaneyn fo-honn, droghadyn as taagheryn eddyr ny tree ellanyn smoo as tree ellanyn elley da yn shiar hwoaie. Ta baataghyn assaig eddyr ad as ny daa ellan da yn jiass.

SleihEdit

'Sy vlein 2007 va cummal er 48,500 dy 'leih ayns yn ellanragh. Ta'n tromlagh mooar jeh'n phobble ny 'Aaroee, jeh kynney fuilleeaght ny Nordagh as ny Celtiagh.

ÇhengeyEdit

Ta'n 'Aaroish ny kied çhengey loayrit ayns ny hellanyn. T'ee nane jeh ny çhengaghyn Germaanagh by loo. Ta grammadeys ny çhengey gollrish Eeslynnish as Loghlynish. Agh ta'n çhengey loayrit gollrish y Norlynnish as ee anchasley rish yn Eeslynnish. Ayns y 20oo eash hooar Faaroish e stayd oikoil, as, rere dy vel yn ellanragh ny oltey jeh'n Ream Danvargagh, ta'n Danvargish gynsagh.

CraueeaghtEdit

Coadan:Curch of vidareidi, faroe islands .jpg

Skyll Viðareiði

Rere Saga Færeyinga, hug Sigmundur Brestisson y Chreestiaght gys ny hellanyn 'sy vlein 999. Ansherbee, rere shenndaaleeaght ayns Leirvík foddee eh dy vel y Chreestiaght ayns ne hellenyn 150 bleeantyn roish. Va aachummey ny hagglish Aaroagh creaghnit er 1 Jerrey Geuree 1540. Rere stayraa oikoil ta 84.1% jeh'n phobble ny olteyn er yn Agglish Ashoonagh Aaroagh (Fólkakirkjan), t'ayns ny cummey Lutheraght.

Ayns ny 1820yn va'n ghleashaght crauee Sushtallagh Creestee, ny Braaraghyn Plymouth currit er bun ayns Sostyn. 'Sy vlein 1865, haink oltey y ghleashaght gys yn ellanragh trooid Shetlynn. Ec jerrey yn 19oo eash va 30 olteyn jeh ny Braaraghyn Plymouth Faaroagh. Jiu, ta mygeayrt 10% jeh'n phobble ny olteyn yn Brøðrasamkoman (cohionnal ny Braaraghyn Foshlit). Ta 170 jeh'n phobble ny olteyn ny hAgglish Chatoleagh.

T'ad Skyll Noo Olaf as moir-agglish Magnus ayns Kirkjubøur, yn Vesturkirkjan as y Skyll Maria ayns Tórshavn, Skyll Fámjin, as Christianskirkjan ayns Klaksvík ny kialteenyn as enney share err orroo.

BaljynEdit

Ard-art: Rolley baljyn ayns Ellanyn ny Geyrragh

Ta nuy baljyn ayns yn ellanragh lesh earroo yn phobble ny smoo ny 1,000 dy 'leih. T'ad yn ard-valley Tórshavn (12,582), Klaksvík (4,681), Hoyvík (2,951), Argir (1,907), Fuglafjørður (1,542), Vágur (1,402), Vestmanna (1,251), Tvøroyri (1,170) as Miðvágur (1,032).