Europa (eayst)

eayst Ghalileagh Jupiter

She Europa, ny Jupiter II, yn eayst sloo mastey ny kiare eaystyn Galileagh ta cruinlaghey Jupiter, as y sheyoo eayst s'niessey da'n phlanaid mastey dagh fer jeh'n 92 eayst t'er enney ain ta cruinlaghey Jupiter. Chammah's shen, she Europa y sheyoo eayst smoo ayns Corys ny Greiney. Va Europa feddynit magh ayns 1610 liorish Galileo Galilei as enmyssit ass Europa, moir Phoeneeshagh Ree Minos voish Crete as graihder Zeus (y jee Greagagh corrym rish y jee Raueagh, Jupiter).

Europa 
Sorçheayst Jupiter as eayst chadjin
Feddynit magh ecGalileo Galilei
Simon Marius Edit the value on Wikidata
Date feddyn maghJerrey Geuree 8, 1610, Ollooscoill Padova
EpennymEuropa
Moir-redJupiter
Fysserree fishigagh
Apoapsis676,938 km Edit the value on Wikidata
Periapsis664,862 km Edit the value on Wikidata
Essyl lieh-vooar a671,100 km
Corrid e0.009
Amm cruinlagh P3.551 d
Cleayn i0.47 ° ↔ Jupiter
Troyn fishigagh as rollageagh meadragh
Craue raadeeoil1,560.8 km Edit the value on Wikidata
Mooadys baghtal (V)5.29 Edit the value on Wikidata
Glout47.986 Yg[1] Edit the value on Wikidata
Mean-ghlooaght3.013 g/cm³ Edit the value on Wikidata
Ym-hayrn eaghtyragh1.314 m/s² Edit the value on Wikidata
Albedo0.64 Edit the value on Wikidata
Çhiassid eaghtyragh
mooad sloo  mean  mooad smoo
50 K  102 K  125 K[2] Edit the value on Wikidata
Ayrn jehny h-eaystyn Galileagh Edit the value on Wikidata

Ta Europa beggan ny sloo na Eayst ny Cruinney as, er y chooid smoo, t'eh jeant ass creggyn silicait marish scroig ushtey rioee[3] as, s'liklee, cree yiarn-nickyl. Ta aeraght ghoan ec Europa ta jeant ass ocsygien er y chooid smoo. Ta'n eaghtyr bane-baysh skilleigit liorish clashyn as rimmeigyn buighey as dhoan, agh s'goan ta tuill woallee. Cur rish baghtyn voish fodreayrtanyn er y Chruinney, ta Europa er ny ve ronsit as scrudit liorish straih etlaghyn shagh liorish scrutagyn spoar, lesh y chied jeu ayns ny 1970yn leah. Ayns Mean Fouyir 2022, ren y saagh spoar Juno etlagh çheusthie jeh 200 meeilaghyn voish Europa son reayrtys ny s'niessey as ny share y gheddyn.[4]

Ta'n eaghtyr s'meeiney mastey un nhee creoi ayns Corys ny Greiney ry-gheddyn er Europa. Ta'n aegid as meeinid vaghtyl yn eaghtyr cyr rish y çheiltynys ta gra dy vel keayn ushtey ayn fo'n eaghtyr as, foddee dy vel caa ayn da'n vea neuhallooinagh.[5] Ta'n kiaddey s'earrooagh cur rish yn eie dy vel çhiass voish y lhoobey tidee lhiggal da'n cheayn tannaghtyn ny ushlagh as t'eh cur bree ayns gleashaghtyn y rio, gollrish tectoanys plaityn, soo stiagh kemmiganeyn voish yn eaghtyr sheese 'sy cheayn fo'n eaghtyr.[6][7] Foddee dy vel sollan marrey voish keayn fo-eaghtyragh coodaghey troyn creg-oaylleeagh er Europa, cur rish yn eie dy vel y keayn eddyr-obbraghey rish bun y cheayn. Foddee dy vel eh shoh scanshoil ayns feddyn magh yn-vaghey yn eayst.[8] Chammah's shen, ren Fodreayrtan Spoar Hubble cronnaghey bruightaghyn gaal ushtey cosoylagh rish adsyn va cronnit er eayst Harn, Enceladus; t'eh er credjal dy vel ad çheet ass bruightaghyn feayr-gheeseryn.[9] Ayns Boaldyn 2018, ren rollageyderyn kiarail feanishyn er gastid vruightaghyn ushtey er Europa, as ny feanishyn shen bunnit er scrutaghey jeianit voish y scrutag spoar Galileo, ren cruinlaghey Jupiter voish 1995 derrey 2003. Veagh yn gastid shen jeh ny bruightaghyn ushtey feer scanshoil da ronseyderyn 'sy traa ry-heet as ad shirrey cowraghyn y vea voish keayn fo-eaghtyragh Europa gyn egin y tarlheim er eaghtyr yn eayst.

Ta'n mishoon Galileo, va launshit ayns 1989, cur dooin y chooid smoo jeh'n tushtey as jeh ny fyssyree roie bentyn rish Europa. Cha nel saagh spoar erbee er ny yannoo tarlheim er Europa, ga dy vel shiartanse dy vishoonyn yeearreeit ayn. Ta'n Jupiter Icy Moon Explorer (JUICE) lesh Jantys Spoar yn Oarpey ny vishoon dys Ganymede vees launshit ayns 2023 marish daa etlagh shaghey Europa.[10][11] T'eh plannit ec NASA yn Europa Clipper y launshey ayns 2024,[12] marish tarlheimmeyder cooilleenagh er boayrd.

Imraaghyn reagh

  1. Reference URL: https://ssd.jpl.nasa.gov/?sat_phys_par. Retrieved: 5 Mean Fouyir 2020.
  2. Reference URL: https://archive.org/details/encyclopediaofso0000unse_m0r6/page/432. ISBN-13: 978-0-12-226805-2.
  3. Chang, Kenneth (12 Mayrnt 2015). "Suddenly, It Seems, Water Is Everywhere in Solar System", The New York Times. Feddynit magh er 13 Mayrnt 2015. Er ny hashtey veih'n lhieggan bunneydagh er 9 Boaldyn 2020. 
  4. Chang, Kenneth (30 Mean Fouyir 2022). "New Europa Pictures Beamed Home by NASA's Juno Spacecraft - The space probe has been studying Jupiter since 2016 and just flew within about 200 miles of the surface of the ice-covered ocean moon.", The New York Times. Feddynit magh er 30 Mean Fouyir 2022. 
  5. Tritt, Charles S. (2002). "Possibility of Life on Europa". Milwaukee School of Engineering. Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 9 Mean Souree 2007. Feddynit magh er 10 Luanistyn 2007.
  6. "Tidal Heating". geology.asu.edu. Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 29 Mayrnt 2006.
  7. Dyches, Preston; Brown, Dwayne; Buckley, Michael (8 Mean Fouyir 2014). "Scientists Find Evidence of 'Diving' Tectonic Plates on Europa". NASA. Er ny hashtey veih’n lhieggan bunneydagh er 4 Averil 2019. Feddynit magh er 8 Mean Fouyir 2014.
  8. Dyches, Preston; Brown, Dwayne (12 Boaldyn 2015). "NASA Research Reveals Europa's Mystery Dark Material Could Be Sea Salt". NASA. Er ny hashtey veih’n lhieggan bunneydagh er 15 Boaldyn 2015. Feddynit magh er 12 Boaldyn 2015.
  9. Cook, Jia-Rui C.; Gutro, Rob; Brown, Dwayne; Harrington, J. D.; Fohn, Joe (12 Nollick 2013). "Hubble Sees Evidence of Water Vapor at Jupiter Moon". NASA. Er ny hashtey veih’n lhieggan bunneydagh er 15 Nollick 2013. Feddynit magh er 12 Nollick 2013. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate=, |date=, as |archivedate= (cooney)
  10. "ESA Science & Technology - JUICE". ESA. 8 Sauin 2021. Feddynit magh er 10 Sauin 2021. {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= as |date= (cooney)
  11. Amos, Jonathan (2 Boaldyn 2012). "Esa selects 1bn-euro Juice probe to Jupiter", BBC News Online. Feddynit magh er 2 Boaldyn 2012. Er ny hashtey veih'n lhieggan bunneydagh er 11 Boaldyn 2020. 
  12. Borenstein, Seth (4 Mayrnt 2014). "NASA plots daring flight to Jupiter's watery moon". Feddynit magh er 5 Mayrnt 2014. Er ny hashtey veih'n lhieggan bunneydagh er 5 Mayrnt 2014. 

Kianglaghyn magh reagh