Ta Creeish (Nēhiyawēwin / ᓀᐦᐃᔭᐍᐏᐣ ny macro-hengey Algonquiagh ta goll er loayrt ec mysh 117,000 sleih 'syn Chanadey, eddyr Thallooyn yn Eear Hwoaie as Labrador. Myr shen, she çhengey bun-dooghyssagh smoo ny Canadey[1] Gyn scansh da shen, cha nel stayd oikoil erbee eck agh ayns Thallooyn yn Eear Hwoaie marish hoght çhengaghyn bun-dooghyssagh elley.[2]

Ta Cowraghyn Canadagh 'syn art shoh. Mannagh vel jargaght jannoo screeu crampit ec y cho-earrooder ayd, foddee dy vaik uss cowraghyn feyshtey, kishtaghyn, ny cowraghyn elley ayns ynnyd ny lettyryn shillabagh.
Creeish
ᓀᐦᐃᔭᐍᐏᐣ nēhiyawēwin
Goll er loayrt ayns yn Chanadey
Kynneeaght Cree
Earroo loayreyderyn 117,410 (goaill stiagh InnuishNaskapish as Atikamekwish)[1]
Kynney çhengey Algagh
Corys screeuee abbyrlhit Romanagh, corys screeuee Creeish (nane jeh coryssyn screeuee Canadagh)
Staydys oikoil
Çhengey oikoil ayns Thallooyn yn Eear Hwoaie ny Canadey
Fo stiurey ec Gyn stiurey oikoil
Coadyn çhengey
ISO 639-1 cr
ISO 639-2 cre
ISO 639-3 anchasley:
nsk — Naskapish
moe — Innuish
atj — Atikamekwish
crm — Creeish Woose
crl — Creeish Hiar Hwoaie
crj — Creeish Hiar Yiass
crw — Creeish Churree
cwd — Creeish Cheylley
crk — Creeish Vagheragh
[[Coadan:
Caslys-çheerey faggyssagh jeh abbyrtyn ny Creeish|300px]]


Ennym reagh

Ta enmyn dooghyssagh goaill stiagh Nēhiyawēwin ᓀᐦᐃᔭᐍᐏᐣ (Creeish Vagheragh), Nīhithawīwin (Crrish Cheylley), Nēhinawēwin as Nehirâmowin (Atikamekwish), Nehilawewin (Innuish Heear, abbyrt Piyekwâkamî), Leluwewn (Innuish Heear, abbyrt Betsiamites), Innu-Aimûn (Montagnish Hiar), Iynu-Ayamûn (Creeish Hiar Çheerey Yiass), Iyiyiw-Iyimiwin (Cree Hiar Hwoaie).

Continuum abbyrtagh reagh

Ta continuum abbyrtagh[noa] ny Creeish ry-rheynn rere ymmydee slattyn towsey.

Ta'n scansh smoo baghtal eddyr abbyrtyn croghey er soilshaghey y vyn-heean *n Proto-Algonquish 'syn abbyrt jeianagh:

Abbyrt Boayl Soilshaghey
*n
Fockle er son "dooghyssagh"
← *enenyiwa
Fockle er son "uss"
← *kīna
Creeish Vagheragh SK, AB, BC, NT y iyiniw kiya
Creeish Cheylley MB, SK ð/th iðiniw/ithiniw kīða/kītha
Creeish Churree ON, MB, SK n ininiw kīna
Creeish Woose ON l ililiw kīla
Creeish Hiar Hwoaie QC y īyiyū čīy
Creeish Hiar Yiass QC y iynū čīy
Atikamekwish QC r iriniw kīr
Naskapish QC y iyyū čīy
Innuish Heear QC l ilnū čīl
Innuish Hiar QC, NL n innū čīn

Myr shen, ta Creeisheyryn Magheragh cur nēhiyawēwin er y çhengey, ta Creeisheyryn Keylley gra nīhithawīwin, as ta Creeisheyryn Curree gra nēhinawēwin. Ta obbyr chaghlaaee[noa] chosoylagh ry-akin ayns ny çhengaghyn Siouagh myr Dakota, Nakota as Lakota.

Ta abbyrtyn Ontario hwoaie, as slystyn James Bay yiass, Lanaudière as Mauricie ny Quebec, geddyr-scarrey /ʃ/ (sh myr shuyr) as /s/ (s myr soo). Ta abbyrtyn da'n çheear ad y chovestey myr /s/), as ta abbyrtyn ny çhiar ad y chovestey myr /ʃ/ ny /h/).

Ayns shiartase dy abbyrtyn, goaill stiagh Creeish Vagheragh hwoaie as Creeish Cheylley, ta /eː/ as /iː/ er govestey myr /iː/. Ayns boodeeyssyn Québec Chisasibi, Whapmagoostui, as Kawawachikamach, ta /eː/ er govestey marish /aː/.

Ta caghlaays sheeanagh elley croghey er cleaoilaghey *k Proto-Algonquish. Çheu hiar jeh creeagh Ontario as Quebec, er lhimmey jeh Atikamekwish, t'eh er arraghey dys /tʃ/ ny /ts/ roie breeockle toshee. Shen ry-akin 'sy cholloo *kīna heose.

Rang-oardraghey reagh

Ny keayrtyn, t'ad rheynn y continuum abbyrtagh ayns daa hengey, "Creeish" as "Montagnish". Ta "Creeish" goaill stiagh dagh ooilley abbyrt gyn y caghlaa *k -> /tʃ/ (Yn Cholombey GhoaldaghQuebec) as ta "Montagnish" çheet er yn ardjyn raad ta'n caghlaa shen ayn (Quebec-Thalloo yn Eeast as Labrador). Shen ymmydoil er son çhengoaylleeaght, agh beggan boiragh er y fa dy vel eh cur "Montagnaish" er Creeish Hiar.

Co-ordrail reagh

Rere cliaghtey çhengaghyn bun-dooghyssagh Americaanagh, she çhengey yl-chohaahagh t'ayn. Ta focklyn ny Creeish feer liauyr dy mennick, as ta un 'ockle soilshaghey keeayll lane raa 'sy Ghaelg.

Screeu reagh

Son y chooid smoo, ta abbyrtyn Creeish goll er screeu liorish corys screeuee Creeish rere tradishoon. Foddee oo ad y screeu 'syn abbyrlhit Romanagh chammah. Ta abbyrtyn Quebec hiar as Labrador goll er screeu 'syn abbyrlhit Romanagh ynrican. Ta shalleeyn ayn dys croo fockleyryn da abbyrtyn ny Creeish, myr sampleyr, Cree Language Resource Project.

Cummaght reagh

Ta cummaght ec cree er daa hengey ny Canadey Heear: Michif as Bungee.

Stayd reagh

 
Fogrey "Scuirr" Creeish/Baarle/Frangish ayns Québec.

Ta stayd ceaghlagh ec Creeish harrish yn Chanadey. T'ee mastey 11 hengey oikoil Thallooyn yn Eear Hwoaie,agh cha nel agh beggan loayreyderyn eck 'syn ard, rish Fort Smith.[2] Ayns shiartase dy ardjyn, she çhengey vio ny theay t'ayn; ta mooar-earroo ny theay nyn Greeisheyryn as t'ee goll er ynsaghey ayns scoillyn liorish ynsaghey thummee[noa] as nah hengey. Ayns ardjyn elley, t'ee parail. T'ee mastey çhengaghyn bun-dooghyssagh stroshey America Hwoaie, agh er y fa nagh vel monney cooney undinyssagh eck, t'ee fo gaue ny yei shen.

Imraaghyn reagh

  1. a b Statistics Canada: 2006 Census
  2. a b Northwest Territories Official Languages Act, 1988 (rere lhiasaghey 1988, 1991–1992, 2003)

Lioaryn reagh

Kianglaghyn çheumooie reagh

Ta Wikipedia ry-gheddyn ayns Creeish foast