Shennaghys Vannin: Difference between revisions

Content deleted Content added
No edit summary
kiartit
Linney 30:
Ta daa amm car eash chioneys ny Loghlynee - y chied amm roish barriaght Vannin liorish [[Gorree Crovan]] ayns 1079, as yn amm elley ny yei. Va'n amm s'leah cowrit lesh caggey as gurneilys neuhickyr; va'n nah amm cowrit lesh shee son y chooid smoo.
 
Eddyr ny bleeantyn 800 BNJ as 815 haink ny Loghlynee gys Mannin er son roosteyrys, agh eddyr ny bleeantyn 850 as 990, raad dy row ad toshiaghey cummal y yannoo er yn ellan, haink Mannin fo stiurey [[ReeghynReeaghyn Ghivlyn|ny ReeghynReeaghyn Loghlynagh ayns Divlyn]]. Eddyr ny bleeantyn 990 as 1079, hie yn ellan fo stiurey [[Eearley ny h-Orkaid|Eearlaghyn ny h-Orkaid]].
 
Va mwyllin argid er Mannin eddyr ny bleeantyn 1025 as 1065. Va'n bwoalley argid jeant jeh kiaddey ping [[Yernagh-Loghlynagh]] ass [[Divlyn]] jeh'n sorçh 2 as eh ymmyrkit stiagh. Va bwoalley argid Yernagh-Loghlynagh bwoallit da'n chied cheayrt fo reirey Ree Ghivlyn, Sihtric. T'eh shen taishbyney foddee dy row Mannin fo reirey Ghivlyn ec y traa v'ayn.
Linney 38:
Va ny h-ellanyn fo'n stiurey echey enmyssit myr ny ''Suðr-eyjar'' (ny h-ellanyn yiass ayns cosoylaght rish ny ''Norðr-eyjar'', ny ny h-ellanyn hwoaie, t'eh shen [[yn Orkaid]], [[Shetlynn]], [[ny h-Ellanyn Heear]] as ram ellanyn beggey ayns sheear ny h-Albey, lesh Mannin. Va'n enmys [[Ladjyn]]agh, ''Rex Manniae et Insularum'' ny [[Ree Vannin as ny h-Ellanyn]], currit er ny h-eiyrtyssee echey). Va preeu-valley yn reeriaght soit er [[Ellan Noo Perick]], raad dy row [[Cashtal Phurt ny h-Inshey]] troggit er boayl mannishter Cheltiagh.
 
Va pooar geiltagh ec [[Olave I Vannin|Ree Olave]], mac Ree Gorree, as rere y Recortys, dreill eh cochaarjyssyn faggyssagh lesh reeghynreeaghyn Nerin as ny h-Albey. Rere ny cochaarjyssyn shen, cha ren peiagh erbee soiaghey er yn ellan car y lhing reiragh echey (1113 - 1152). Ansherbee, chaill y mac echey, [[Gorree V Vannin|Ree Gorree V]] (lhing reiragh 1153 - 1158), quoi v'er ny ree er Divlyn er feie am giare, ny h-ellanyn beggey magh veih coose [[Oirr ny Gaeil]] 'sy vlein 1156 myr eiyrtys er arganeys lesh [[Somerled]] (fer toshee er Oirr ny Gaeil). Haink kiondeeaght neuchroghagh er y daa rheynn jeh'n reeriaght echey.
 
Ayns ny 1130yn hug yn Agglish lught sushtallagh gys Ellan Vannin dys aspickys y chur er bun, as va [[Wimund]] reiht myr y chied Aspick. Giare ny yei, hug eh seose y paart echey myr "easteyr fir", as haink er dy ve ny "helgeyr fir". Hie eh lesh lught eiyrtyssee er coorse dunverys as spooilley er feie ny h-Albey as ny h-ellanyn mygeayrt moee.
 
Ta'n chied choontys jeh cur stiagh Sostynagh ayns cooishyn Vannin recortyssit 'sy 13-oo eash leah, nar hug [[Ragnald Vannin|Ree Ragnald]] (lhing reiragh 1187 - 1229) ammys da Ree [[Juan Hostyn]] (lhing reiragh 1199 - 1216). Agh va eash fo stiurey ny h-Albinee ayn roish bunneeaght ghurneilys slane ny Sostynee, ansherbee. Car yn eash Loghlynagh va ny h-ellanyn fo stiurey ennymagh reeghynreeaghyn [[Norlynn]], agh cha shass ad seose er nyn son lesh creeoilid agh ny keayrtyn. Hass [[Harral I Norlynn|Harral Haarfager]] seose er nyn son da'n chied cheayrt mygeayrt ny bleeaney 885. Ny yei shen, hass [[Magnus III Norlynn|Magnus Barfod]] er nyn son mygeayrt 1100: ren y daa jeu barriaght er ny h-ellanyn. Veih'n 12-oo eash meanagh derrey 1217 hannee yn kiondeeys Norlynnagh dy ve scaadooagh. Agh ny yei'n date shen haink er dy ve ny rieughid as, myr eiyrtys, hie Norlynn ayns covuilley lesh niart ny [[Nalbin|h-Albey]].
 
=== Eddyrchloiaghyn Albinagh ===