Oardagh ny focklyn

reagh

Ta oardagh cadjin Breear-Kione-Cass (ny BKC) ec Bretnish, gollrish çhengaghyn Celtiagh Ellanagh elley. She oardagh neuchadjin ayns çhengaghyn Ind-Oarpagh t'ayn[1]: dy chooilley çhengey Ind-Oarpagh elley, ta oardagh neuchowrit KCB ny KBC oc. She çhengey reiltagh ayns y chied cheayrt t'ayn, myr dagh çhengey Cheltiagh:[2] myr shen, ta'n reiltagh (fockle smoo scanshoil y raa) ec toshiaght y raa, as reddyn elley ny lurg. Myr sampleyr, ta ennymocklyn çheet lurg roie-ocklyn, as marenmyn as cummaghyn gienneydagh çheet lurg yn ennymockle v'ad bentyn rish. She çhengey cowraghey reiltee t'ayn chammah.

Chammah's y vreear as kione y raa, ta Bretnish cliaghtey cur reddyn ayns oardagh myr shoh:

Breear Kione Cass jeeragh Raa roie-ocklagh Rovreear
  BREEAR KIONE ENNYM. MARENN. ROC ENNYM. CASS ROV.
MiB roddes iB lyfr da iB dad Eleri ddoe
BRN.JAR cur.1UN.CHA mee lioar mie da ayr Eleri jea
Hug mee lioar mie da ayr Eleri jea

Breearyn ayns raaghyn

reagh

Emshiryn ym-loayrtagh

reagh

Ta kiare emshiryn ym-loayrtagh ec breearyn Bretnish, as t'adsyn jannoo ymmyd jeh bod: yn emshir laaragh, yn emshir chaie (immeeaght as creaghnit), yn emshir ry-heet, as yn emshir chianglagh.

Ta'n taabyl shoh taishbyney cummaghyn loayrtagh jeinagh y vreear bwyta (ee) ayns y chied phersoon unnaneagh.

Laaragh Chaie Ry-heet Kianglagh
Immeeaght Bretnish
dw i 'n bwyta
ve.1UN.LAA mee IMM ee
ta mee gee
rôn i 'n bwyta
ve.1UN.CHA mee IMM ee
va mee gee
bydda i 'n bwyta
ve.1UN.RYH mee IMM ee
bee'm gee
byddwn i 'n bwyta
ve.1UN.KIA mee IMM ee
beign gee
Fockle-fockle
Gaelg ghlen
Creaghnit Bretnish
dw i wedi bwyta
ve.1UN.LAA mee CNT ee
ta mee er n'ee
rôn i wedi bwyta
ve.1UN.CHA mee CNT ee
va mee er n'ee
bydda i wedi bwyta
ve.1UN.RYH mee CNT ee
bee'm er n'ee
byddwn i wedi bwyta
ve.1UN.KIA mee CNT ee
beign er n'ee
Fockle-fockle
Gaelg ghlen

Ayrneenyn ayns Bretnish

reagh

Ayrneenyn jarrooagh

reagh

Ayns Bretnish focklymagh, ta'n ayrneen "y" (ny "yr" roish breeocklyn) ny hoie roish y vreear "bod" (ve) ayns oltyn jarrooagh 'syn emshir laaragh ny chaie[3]:

(1)

a. Y mae Gwyn yn yrB ardd.
JAR ve.LAA.3UN Gwyn ayns y garey
Ta Gwyn 'sy gharey.
b. Yr oedd Gwyn yn yrB ardd.
JAR ve.CHA.3UN Gwyn ayns y garey
Va Gwyn 'sy gharey.

Cha nel y vreneen shoh ry-chlashtyn 'sy çhengey chadjin, agh ta lorg jeh ry-chlastyn myr "r-" roish breeockle ec toshiaght chummaghyn jarrooagh "bod", gollrish "Roedd Gwyn yn yr ardd".

Ta daa vreneen jarrooagh elley ec y çhengey chadjin: "mi" as "fe". Dy cadjin, t'ad gra dy vel "mi" ry-chlashtyn 'sy Twoaie as "fe" ry-chlashtyn 'sy Jiass. Agh ta'n chooish beggan ny s'crampey na shen[3][4]. Ta "fe" ry-chlashtyn (ny keayrtyn) marish breear çheorit erbee, er-lhimmey jeh "bod" 'syn emshir laaragh ny emshir chaie. Ta "mi" ry-chlastyn marish breear çheorit erbee er-lhimmey jeh "bod" 'syn emshir laaragh treeoo phersoon. Sampleyryn[5]:

(2)

a. MiB / *FeB (r)oedd Gwyn yn yrB ardd.
JAR ve.CHA.3UN Gwyn ayns y garey
Va Gwyn 'sy gharey.
b. MiB / FeB fydd Gwyn yn yrB ardd.
JAR ve.RYH.3UN Gwyn ayns y garey
Bee Gwyn 'sy gharey.
c. *MiB / *FeB mae Gwyn yn yrB ardd.
JAR ve.LAA.3UN Gwyn ayns y garey
Ta Gwyn 'sy gharey.
d. MiB / FeB welodd GwynB ddraig.
JAR fakin.CHA.3UN Gwyn dragan
Honnick Gwyn dragan.

Ta "mi" as "fe" nyn oyryn boggaghys, myr shen, "mi fydd", "fe welodd" as gollroosyn, cha nel "mi bydd" as "fe gwelodd". Ny keayrtyn, cha nel sleih fockley magh yn ayrneen hene; agh ta'n ceaghley jeant oc ny yei shen. Myr shen, vees "Welodd Gwyn ddraig." ayn.

Ayrneenyn jarrooagh ayns oltyn curmeydagh

reagh

Ayns y çhengey focklymagh, ta "y" ny "yr" roish olt jarrooagh fogrey. Cha nel shen ayn dy mennick 'sy çhengey chadjin[3]. Ta (3a) y cummey focklymagh as (3b) y chormid cadjin echey:

(3)

a. Yr ydw i 'n credu yr hoffai GwynB fynd adre.
JAR ve.LAA.3UN mee IMM credjal JAR by.vie.lesh Gwyn goll thie
Er lhiam dy by vie lesh Gwyn goll thie.
b. Dw i 'n credu hoffai GwynB fynd adre.
ve.LAA.3UN mee IMM credjal by.vie.lesh Gwyn goll thie
Er lhiam dy by vie lesh Gwyn goll thie.

Ayrneenyn feyshtagh

reagh

Ayns Bretnish focklymagh, ta'n ayrneen "a" ny hoie roish breearyn "bod" (ve) ayns oltyn feyshtagh, ma t'ad nyn ard-oltyn ny nyn oltyn curmeydagh[3]. Cha nel shen ry-chlashtyn dy mennick ayns Bretnish chadjin. Ny yei shen, ta ceaghley jeant ec y vreneen, as ta'n ceaghley tannaghtyn 'sy çhengey chadjin. Ta (4a) y cummey focklymagh as (4b) y chormid cadjin echey.:

(4)

a. AB fydd Rhiannon mynd i 'r ysgol?
FEY ve.RYH.3UN Rhiannon goll gys y scoill?
Bee Rhiannon goll gys y scoill?
b. BFydd Rhiannon mynd i 'r ysgol?
ve.RYH.3UN Rhiannon goll gys y scoill?
Bee Rhiannon goll gys y scoill?

Er y fa nagh vel ny h-ayrneenyn "mi", "fe" as "a" ayn dagh keayrt, ny keayrtyn cha nod oo eddyrscarrey raaghyn jarrooagh as feyshtagh agh liorish bingys. Jean cosoylaghey (4b) as (4c):

c. BFydd Rhiannon mynd i 'r ysgol.
ve.RYH.3UN Rhiannon goll gys y scoill
Bee Rhiannon goll gys y scoill.

Ayrneenyn obballagh

reagh

Ayns Bretnish focklymagh, ta’n ayrneen "ni" ("nid" roish breeockle) ny hoie roish ard-oltyn obballagh fogrey, as "na" ("nad" roish breeockle) ny hoie roish fo-oltyn obballagh fogrey as troggal marish feyshtyn "wh-". Cha nel "ni" ry-chlashtyn ec Bretnish chadjin, agh ta "na" eck.

Shoh ymmd "na". Ta'n ayrneen shen gollrish cha...nel 'sy Ghaelg. Ta (5a) y cummey focklymagh, as (5b) y cormid cadjin. Ta (5c) sampleyr elley.

(5)

a. Nid oes neb yma.
OBB ve.ayn peiagh.erbee.OBB ayns.shoh
Cha nel peiagh erbee ayns shoh.
b. Does neb yma.
ve.ayn.OBB peiagh.erbee.OBB ayns.shoh.
Cha nel peiagh erbee ayns shoh.
c. Nid yw alcohol yn cymysgu gydaE phopeth.
OBB ve.3UN alcoal IMM mestey marish dagh.ooilley.red
Cha nel alcoal mestey marish dagh ooilley red.

Shoh sampleyryn dy ymmyd "na". Ta (6a) y cummey focklymagh, as (6b) y cormid cadjin. Ta'n ayrneen shoh gollrish nagh 'sy Ghaelg.

(6)

a. Pam nad oes neb yma?
Cre.yn.fa OBB ve.ayn.OBB peiagh.erbee.OBB ayns.shoh?
Cre'n fa nagh vel peiagh erbee ayns shoh?
b. Methodd y busnes am nad gweithion nhw.
Falleil.CHA.3UN y colught son OBB obbraghey.CHA.3YL ad.
Vrish y colught er y fa nagh dobbree ad.

Ayrneen feyshtagh obballagh

reagh

Ta ayrneen elley, "oni" ("onid" roish breeockle) ny hoie roish feyshtyn obballagh focklymagh.

Onid nhw sy'n eich llusgo chi o flaen y llysoedd?[6].

(7)

a. Onid nhw sy 'n eich llusgo chi o.flaen y llysoedd?
FEY.OBB ad ve.(WH) IMM nyn.2PL tayrn shiu roish ny quaiyllyn?
Nagh adsyn hayrn shiu fenish stuill-vriwnys?

Ayrneenyn ayns "troggalyn wh-"

reagh

Ta daa vreneen elley ry-akin ayns "troggalyn wh-" (raaghyn ta jeant lesh far-ennym feyshtagh, as adsyn fir gollrish quoi, cre, cuin as nyn lheid; ta'n ennym rere lettraghey focklyn Germaanish as Baarle).

Ta ny focklyn shoh "y" ("yr" roish breeockle) as "a"[7]. Cha nel eh yn "y"/"yr" cheddin as y fer jarrooagh.

Ta "a" ry-chlastyn ayns raaghyn 'syn emshir chaie, as "y" ayns raaghyn 'syn emshir ry-heet ny kianglagh. Agh ayns yn emshir laaragh, ta "a + mae" caghlaa dys cummey er lheh: "sydd" ny "sy"[8].

Shoh sampleyryn jeh ymmyd ny h-ayrneenyn shoh. Ta (8a), (8c) as (8e) taishbyney ny cummaghyn focklymagh as (8b), (8d) as (8f) taishbyney ny cormidyn cadjin oc:

(8)

a. Pwy aB ddarllodd y llyfr?
Quoi BRN lhaih.CHA.3UN y lioar?
Quoi lhaih y lioar?
b. Pwy Bddarllodd y llyfr?
Quoi lhaih.CHA.3UN y lioar?
Quoi lhaih y lioar?
c. Pwy yB ddarllith y llyfr?
Quoi BRN lhaih.RYH.3UN y lioar?
Quoi lhaihys y lioar?
d. Pwy Bddarllith y llyfr?
Quoi lhaih.RYH.3UN y lioar?
Quoi lhaihys y lioar?
e. Pwy yB ddarllai y llyfr?
Quoi BRN lhaih.KIA.3UN y lioar?
Quoi beagh lhaih y lioar?
f. Pwy Bddarllodd y llyfr?
Quoi lhaih.KIA.3UN y lioar?
Quoi beagh lhaih y lioar?

Shoh sampleyryn jeh cummaghyn marish "bod".

g. Pwy aB oedd yn darllen y llyfr?
Quoi BRN ve.CHA.3UN IMM lhaih y lioar?
Quoi va lhaih y lioar?
h. Pwy yB fydd yn darllen y llyfr?
Quoi BRN ve.RYH.3UN IMM lhaih y lioar?
Quoi vees lhaih y lioar?
i. Pwy yB fyddai 'n darllen y llyfr?
Quoi BRN ve.KIA.3UN IMM lhaih y lioar?
Quoi beagh lhaih y lioar?
j. *Pwy aB / yB mae 'n darllen y llyfr?
Quoi BRN ve.LAA.3UN IMM lhaih y lioar?
Quoi ta lhaih y lioar?
k. Pwy sydd / sy yn darllen y llyfr?
Quoi BRN ve.(WH) IMM lhaih y lioar?
Quoi ta lhaih y lioar?

Imraaghyn

reagh
  1. Stifter, David (2006). Sengoidelc: Old Irish for beginners (Baarle).
  2. Tallerman, Maggie (2005). Understanding syntax, 2oo (Baarle), Hodder Arnold. ISBN 9780340810323.
  3. a b c d Robert D. Borsley; Maggie Tallerman, David Willis (2007). The syntax of Welsh (Baarle). Cambridge University Press, 34-38. ISBN 9780521836302.
  4. Ceinwen H. Thomas (1974). "Y tafodieithegydd a 'Chymraeg Cyfoes'". Llên Cymru 13: 113-53.  (ass Borsley et al.)
  5. Rere Borsley et al., agh va sampleyr c. currit stiagh ayns shoh son dy hoilshaghey magh ny smoo.
  6. "Iago 2:6", Y Beibl (Bretnish). beibl.net.
  7. Robert D. Borsley; Maggie Tallerman, David Willis (2007). The syntax of Welsh (Baarle). Cambridge University Press, 36, 106-151. ISBN 9780521836302.
  8. Gareth King (2000). Pocket Modern Welsh Dictionary (Baarle). Oxford University Press. ISBN 9780198645313.