Co-ordrail y Vretnish

Oardagh ny focklyn

Ta oardagh cadjin Breear-Kione-Cass (ny BKC) ec Bretnish, gollrish çhengaghyn Celtiagh Ellanagh elley. She oardagh neuchadjin ayns çhengaghyn Ind-Oarpagh t'ayn^[1]: dy chooilley çhengey Ind-Oarpagh elley, ta oardagh neuchowrit KCB ny KBC oc. She çhengey reiltagh ayns y chied cheayrt t'ayn, myr dagh çhengey Cheltiagh:^[2] myr shen, ta'n reiltagh (fockle smoo scanshoil y raa) ec toshiaght y raa, as reddyn elley ny lurg. Myr sampleyr, ta ennymocklyn çheet lurg roie-ocklyn, as marenmyn as cummaghyn gienneydagh çheet lurg yn ennymockle v'ad bentyn rish. She çhengey cowraghey reiltee t'ayn chammah.

Chammah's y vreear as kione y raa, ta Bretnish cliaghtey cur reddyn ayns oardagh myr shoh:

Ayrneen roie-vreearagh
Breear
Kione
Cass jeeragh
Stoo rovreearagh: (rovreearyn, raaghyn roie-ocklagh, a.r.e.)

	Breear	Kione	Cass jeeragh		Raa roie-ocklagh			Rovreear
	BREEAR	KIONE	ENNYM.	MARENN.	ROC	ENNYM.	CASS	ROV.
Mi^B	roddes	i^B	lyfr	da	i^B	dad	Eleri	ddoe
BRN.JAR	cur.1UN.CHA	mee	lioar	mie	da	ayr	Eleri	jea
Hug mee lioar mie da ayr Eleri jea

Breearyn ayns raaghyn

Emshiryn ym-loayrtagh

Ta kiare emshiryn ym-loayrtagh ec breearyn Bretnish, as t'adsyn jannoo ymmyd jeh bod: yn emshir laaragh, yn emshir chaie (immeeaght as creaghnit), yn emshir ry-heet, as yn emshir chianglagh.

Ta'n taabyl shoh taishbyney cummaghyn loayrtagh jeinagh y vreear bwyta (ee) ayns y chied phersoon unnaneagh.

Laaragh

Chaie

Ry-heet

Kianglagh

Immeeaght

Bretnish

dw	i	'n	bwyta
ve.1UN.LAA	mee	IMM	ee
ta mee gee

rôn	i	'n	bwyta
ve.1UN.CHA	mee	IMM	ee
va mee gee

bydda	i	'n	bwyta
ve.1UN.RYH	mee	IMM	ee
bee'm gee

byddwn	i	'n	bwyta
ve.1UN.KIA	mee	IMM	ee
beign gee

Fockle-fockle

Gaelg ghlen

Creaghnit

Bretnish

dw	i	wedi	bwyta
ve.1UN.LAA	mee	CNT	ee
ta mee er n'ee

rôn	i	wedi	bwyta
ve.1UN.CHA	mee	CNT	ee
va mee er n'ee

bydda	i	wedi	bwyta
ve.1UN.RYH	mee	CNT	ee
bee'm er n'ee

byddwn	i	wedi	bwyta
ve.1UN.KIA	mee	CNT	ee
beign er n'ee

Fockle-fockle

Gaelg ghlen

Ayrneenyn ayns Bretnish

Ayrneenyn jarrooagh

Ayns Bretnish focklymagh, ta'n ayrneen "y" (ny "yr" roish breeocklyn) ny hoie roish y vreear "bod" (ve) ayns oltyn jarrooagh 'syn emshir laaragh ny chaie^[3]:

(1)

a.	Y	mae	Gwyn	yn	yr^B	ardd.
	JAR	ve.LAA.3UN	Gwyn	ayns	y	garey
		Ta Gwyn 'sy gharey.
b.	Yr	oedd	Gwyn	yn	yr^B	ardd.
	JAR	ve.CHA.3UN	Gwyn	ayns	y	garey
		Va Gwyn 'sy gharey.

Cha nel y vreneen shoh ry-chlashtyn 'sy çhengey chadjin, agh ta lorg jeh ry-chlastyn myr "r-" roish breeockle ec toshiaght chummaghyn jarrooagh "bod", gollrish "Roedd Gwyn yn yr ardd".

Ta daa vreneen jarrooagh elley ec y çhengey chadjin: "mi" as "fe". Dy cadjin, t'ad gra dy vel "mi" ry-chlashtyn 'sy Twoaie as "fe" ry-chlashtyn 'sy Jiass. Agh ta'n chooish beggan ny s'crampey na shen^[3]^[4]. Ta "fe" ry-chlashtyn (ny keayrtyn) marish breear çheorit erbee, er-lhimmey jeh "bod" 'syn emshir laaragh ny emshir chaie. Ta "mi" ry-chlastyn marish breear çheorit erbee er-lhimmey jeh "bod" 'syn emshir laaragh treeoo phersoon. Sampleyryn^[5]:

(2)

a.	Mi^B / *Fe^B	(r)oedd	Gwyn	yn	yr^B	ardd.
	JAR	ve.CHA.3UN	Gwyn	ayns	y	garey
	Va Gwyn 'sy gharey.
b.	Mi^B / Fe^B	fydd	Gwyn	yn	yr^B	ardd.
	JAR	ve.RYH.3UN	Gwyn	ayns	y	garey
	Bee Gwyn 'sy gharey.
c.	Mi^B / Fe^B	mae	Gwyn	yn	yr^B	ardd.
	JAR	ve.LAA.3UN	Gwyn	ayns	y	garey
	Ta Gwyn 'sy gharey.
d.	Mi^B / Fe^B	welodd	Gwyn^B	ddraig.
	JAR	fakin.CHA.3UN	Gwyn	dragan
	Honnick Gwyn dragan.

Ta "mi" as "fe" nyn oyryn boggaghys, myr shen, "mi fydd", "fe welodd" as gollroosyn, cha nel "mi bydd" as "fe gwelodd". Ny keayrtyn, cha nel sleih fockley magh yn ayrneen hene; agh ta'n ceaghley jeant oc ny yei shen. Myr shen, vees "Welodd Gwyn ddraig." ayn.

Ayrneenyn jarrooagh ayns oltyn curmeydagh

Ayns y çhengey focklymagh, ta "y" ny "yr" roish olt jarrooagh fogrey. Cha nel shen ayn dy mennick 'sy çhengey chadjin^[3]. Ta (3a) y cummey focklymagh as (3b) y chormid cadjin echey:

(3)

a.	Yr	ydw	i	'n	credu	yr	hoffai	Gwyn^B	fynd	adre.
	JAR	ve.LAA.3UN	mee	IMM	credjal	JAR	by.vie.lesh	Gwyn	goll	thie
		Er lhiam dy by vie lesh Gwyn goll thie.
b.	Dw	i	'n	credu	hoffai	Gwyn^B	fynd	adre.
	ve.LAA.3UN	mee	IMM	credjal	by.vie.lesh	Gwyn	goll	thie
	Er lhiam dy by vie lesh Gwyn goll thie.

Ayrneenyn feyshtagh

Ayns Bretnish focklymagh, ta'n ayrneen "a" ny hoie roish breearyn "bod" (ve) ayns oltyn feyshtagh, ma t'ad nyn ard-oltyn ny nyn oltyn curmeydagh^[3]. Cha nel shen ry-chlashtyn dy mennick ayns Bretnish chadjin. Ny yei shen, ta ceaghley jeant ec y vreneen, as ta'n ceaghley tannaghtyn 'sy çhengey chadjin. Ta (4a) y cummey focklymagh as (4b) y chormid cadjin echey.:

(4)

a.	A^B	fydd	Rhiannon	mynd	i	'r	ysgol?
	FEY	ve.RYH.3UN	Rhiannon	goll	gys	y	scoill?
		Bee Rhiannon goll gys y scoill?
b.	^BFydd	Rhiannon	mynd	i	'r	ysgol?
	ve.RYH.3UN	Rhiannon	goll	gys	y	scoill?
		Bee Rhiannon goll gys y scoill?

Er y fa nagh vel ny h-ayrneenyn "mi", "fe" as "a" ayn dagh keayrt, ny keayrtyn cha nod oo eddyrscarrey raaghyn jarrooagh as feyshtagh agh liorish bingys. Jean cosoylaghey (4b) as (4c):

c.	^BFydd	Rhiannon	mynd	i	'r	ysgol.
	ve.RYH.3UN	Rhiannon	goll	gys	y	scoill
		Bee Rhiannon goll gys y scoill.

Ayrneenyn obballagh

Ayns Bretnish focklymagh, ta’n ayrneen "ni" ("nid" roish breeockle) ny hoie roish ard-oltyn obballagh fogrey, as "na" ("nad" roish breeockle) ny hoie roish fo-oltyn obballagh fogrey as troggal marish feyshtyn "wh-". Cha nel "ni" ry-chlashtyn ec Bretnish chadjin, agh ta "na" eck.

Shoh ymmd "na". Ta'n ayrneen shen gollrish cha...nel 'sy Ghaelg. Ta (5a) y cummey focklymagh, as (5b) y cormid cadjin. Ta (5c) sampleyr elley.

(5)

a.	Nid	oes	neb	yma.
	OBB	ve.ayn	peiagh.erbee.OBB	ayns.shoh
	Cha nel peiagh erbee ayns shoh.
b.	Does	neb	yma.
	ve.ayn.OBB	peiagh.erbee.OBB	ayns.shoh.
	Cha nel peiagh erbee ayns shoh.
c.	Nid	yw	alcohol	yn	cymysgu	gyda^E	phopeth.
	OBB	ve.3UN	alcoal	IMM	mestey	marish	dagh.ooilley.red
	Cha nel alcoal mestey marish dagh ooilley red.

Shoh sampleyryn dy ymmyd "na". Ta (6a) y cummey focklymagh, as (6b) y cormid cadjin. Ta'n ayrneen shoh gollrish nagh 'sy Ghaelg.

(6)

a.	Pam	nad	oes	neb	yma?
	Cre.yn.fa	OBB	ve.ayn.OBB	peiagh.erbee.OBB	ayns.shoh?
	Cre'n fa nagh vel peiagh erbee ayns shoh?
b.	Methodd	y	busnes	am	nad	gweithion	nhw.
	Falleil.CHA.3UN	y	colught	son	OBB	obbraghey.CHA.3YL	ad.
	Vrish y colught er y fa nagh dobbree ad.

Ayrneen feyshtagh obballagh

Ta ayrneen elley, "oni" ("onid" roish breeockle) ny hoie roish feyshtyn obballagh focklymagh.

Onid nhw sy'n eich llusgo chi o flaen y llysoedd?^[6].

(7)

a.	Onid	nhw	sy	'n	eich	llusgo	chi	o.flaen	y	llysoedd?
	FEY.OBB	ad	ve.(WH)	IMM	nyn.2PL	tayrn	shiu	roish	ny	quaiyllyn?
	Nagh adsyn hayrn shiu fenish stuill-vriwnys?

Ayrneenyn ayns "troggalyn wh-"

Ta daa vreneen elley ry-akin ayns "troggalyn wh-" (raaghyn ta jeant lesh far-ennym feyshtagh, as adsyn fir gollrish quoi, cre, cuin as nyn lheid; ta'n ennym rere lettraghey focklyn Germaanish as Baarle).

Ta ny focklyn shoh "y" ("yr" roish breeockle) as "a"^[7]. Cha nel eh yn "y"/"yr" cheddin as y fer jarrooagh.

Ta "a" ry-chlastyn ayns raaghyn 'syn emshir chaie, as "y" ayns raaghyn 'syn emshir ry-heet ny kianglagh. Agh ayns yn emshir laaragh, ta "a + mae" caghlaa dys cummey er lheh: "sydd" ny "sy"^[8].

Shoh sampleyryn jeh ymmyd ny h-ayrneenyn shoh. Ta (8a), (8c) as (8e) taishbyney ny cummaghyn focklymagh as (8b), (8d) as (8f) taishbyney ny cormidyn cadjin oc:

(8)

a.	Pwy	a^B	ddarllodd	y	llyfr?
	Quoi	BRN	lhaih.CHA.3UN	y	lioar?
	Quoi lhaih y lioar?
b.	Pwy	^Bddarllodd	y	llyfr?
	Quoi	lhaih.CHA.3UN	y	lioar?
	Quoi lhaih y lioar?
c.	Pwy	y^B	ddarllith	y	llyfr?
	Quoi	BRN	lhaih.RYH.3UN	y	lioar?
	Quoi lhaihys y lioar?
d.	Pwy	^Bddarllith	y	llyfr?
	Quoi	lhaih.RYH.3UN	y	lioar?
	Quoi lhaihys y lioar?
e.	Pwy	y^B	ddarllai	y	llyfr?
	Quoi	BRN	lhaih.KIA.3UN	y	lioar?
	Quoi beagh lhaih y lioar?
f.	Pwy	^Bddarllodd	y	llyfr?
	Quoi	lhaih.KIA.3UN	y	lioar?
		Quoi beagh lhaih y lioar?

Shoh sampleyryn jeh cummaghyn marish "bod".

g.	Pwy	a^B	oedd	yn	darllen	y	llyfr?
	Quoi	BRN	ve.CHA.3UN	IMM	lhaih	y	lioar?
	Quoi va lhaih y lioar?
h.	Pwy	y^B	fydd	yn	darllen	y	llyfr?
	Quoi	BRN	ve.RYH.3UN	IMM	lhaih	y	lioar?
	Quoi vees lhaih y lioar?
i.	Pwy	y^B	fyddai	'n	darllen	y	llyfr?
	Quoi	BRN	ve.KIA.3UN	IMM	lhaih	y	lioar?
	Quoi beagh lhaih y lioar?
j.	*Pwy	a^B / y^B	mae	'n	darllen	y	llyfr?
	Quoi	BRN	ve.LAA.3UN	IMM	lhaih	y	lioar?
	Quoi ta lhaih y lioar?
k.	Pwy	sydd / sy	yn	darllen	y	llyfr?
	Quoi	BRN	ve.(WH)	IMM	lhaih	y	lioar?
	Quoi ta lhaih y lioar?

Imraaghyn

↑ Stifter, David (2006). Sengoidelc: Old Irish for beginners (Baarle).
↑ Tallerman, Maggie (2005). Understanding syntax, 2oo (Baarle), Hodder Arnold. ISBN 9780340810323.
↑ ^a ^b ^c ^d Robert D. Borsley; Maggie Tallerman, David Willis (2007). The syntax of Welsh (Baarle). Cambridge University Press, 34-38. ISBN 9780521836302.
↑ Ceinwen H. Thomas (1974). "Y tafodieithegydd a 'Chymraeg Cyfoes'". Llên Cymru 13: 113-53. (ass Borsley et al.)
↑ Rere Borsley et al., agh va sampleyr c. currit stiagh ayns shoh son dy hoilshaghey magh ny smoo.
↑ "Iago 2:6", Y Beibl (Bretnish). beibl.net.
↑ Robert D. Borsley; Maggie Tallerman, David Willis (2007). The syntax of Welsh (Baarle). Cambridge University Press, 36, 106-151. ISBN 9780521836302.
↑ Gareth King (2000). Pocket Modern Welsh Dictionary (Baarle). Oxford University Press. ISBN 9780198645313.

[Stifter-1] Stifter, David (2006). Sengoidelc: Old Irish for beginners (Baarle).

[Tallerman-2] Tallerman, Maggie (2005). Understanding syntax, 2oo (Baarle), Hodder Arnold. ISBN 9780340810323.

[BorsleyAyrneen-3] Robert D. Borsley; Maggie Tallerman, David Willis (2007). The syntax of Welsh (Baarle). Cambridge University Press, 34-38. ISBN 9780521836302.

[Ceinwen_Thomas-4] Ceinwen H. Thomas (1974). "Y tafodieithegydd a 'Chymraeg Cyfoes'". Llên Cymru 13: 113-53. (ass Borsley et al.)

[BorsleyMiFe-5] Rere Borsley et al., agh va sampleyr c. currit stiagh ayns shoh son dy hoilshaghey magh ny smoo.

[6] "Iago 2:6", Y Beibl (Bretnish). beibl.net.

[BorsleyWh-7] Robert D. Borsley; Maggie Tallerman, David Willis (2007). The syntax of Welsh (Baarle). Cambridge University Press, 36, 106-151. ISBN 9780521836302.

[8] Gareth King (2000). Pocket Modern Welsh Dictionary (Baarle). Oxford University Press. ISBN 9780198645313.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]