Rolley shansyleyryn y Ghermaan

She toshiagh politickagh y Ghermaan as kione y reiltys conastagh eh shansyleyr y Ghermaan.[1] Ta shellooder yn oik freggyrtagh lesh reihys dagh oltey elley yn reiltys as stiurey çhaglymyn y choonseil hirveishagh.[2]

Cochaslys Otto Von Bismarck ayns 1890
Cochaslys Konrad Adenauer ayns 1952
Cochaslys Helmut Kohl ayns 1996
Cochaslys Angela Merkel ayns 2019

Va'n oik crooit ayns Cochiangle y Ghermaan Hwoaie ayns 1867,[3] tra haink Otto von Bismarck dy ve ny chied hansyleyr. Lesh unnaneyssey yn Ghermaan as bunneeaght Impiraght y Ghermaan ayns 1871, dirree yn Cochiangle seose myr steat-ashoon Germaanagh as haink y toshiagh dy ve enmyssit shansyleyr y Ghermaan.[4] Hoshiaght, cha row yn shansyleyr freggyrtagh agh da'n impir. V'eh ceaghlit 'syn aachummey bunraghtoil ayns 1918 tra hooar y Pharlamaid kiartys jiooldee yn çhansyleyr. Fo Bunraght Weimar ayns 1919 va ny shansyleyryn pointit liorish yn eaghtyrane, va reiht dy jeeragh, as v'ad freggyrtagh da'n Pharlamaid.[5]

Va'n bunraght currit ry-lhiattee car y jaghteyrys Natseeagh eddyr 1933 as 1945. Car y cummaltys Cochaarjagh, cha row reiltys Germaanagh seyr ny shansyleyr ayn; as, cha row yn oik aa-chrooit 'sy Ghermaan Hiar. She caairliagh Choonseil ny Shirveishee va kione y reiltys 'sy Ghermaan Hiar. Ren Bun-leigh 1949 yn oik smoo scanshoil 'sy Ghermaan Heear jeh'n çhansyleyr, choud's ren eh loedaghey currym yn eaghtyrane.[1]

Cochiangle y Ghermaan Hwoaie (1867–1871) reagh

Shansyleyr Chochiangle y Ghermaan Hwoaie

Haink Cochiangle y Ghermaan Hwoaie stiagh er y theihll lurg skeaylley Chochiangle y Ghermaan lurg y varriaght Phrooshagh 'sy Chaggey Austro-Phrooshagh ayns 1866. Va'n shansyleyr pointit liorish y Bundespräsidium, oik va freillt rere y vunraght liorish y ree Prooshagh.[3]

Cochaslys Ennym
(ruggyr–baase)
Shansyleyrys Partee politickagh
Ghow shelloo er yn oik Daag yn oik Traa 'syn oik
  Otto von Bismarck
(1815–1898)
1 Jerrey Souree
1867
21 Mayrnt
1871
3 bleeaney, 263 laaghyn Gyn partee

Y Reich Germaanagh (1871–1945) reagh

Impiraght y Ghermaan (1871–1918) reagh

Reich Shansyleyr y Reich Germaanagh

Dirree Impiraght y Ghermaan magh ass Cochiangle y Ghermaan Hwoaie myr eiyrtys er y Chaggey Frang-Prooshagh (1870/71). Denmys y Präsidium (y ree Prooshagh), as yn enmys Impir echey chammah, yn shansyleyr.[4]

Parteeyn politickagh:      Gyn partee      Y Partee Meanagh

Ear. Cochaslys Ennym
(ruggyr–baase)
Shansyleyrys Partee politickagh
Ghow shelloo er yn oik Daag yn oik Traa 'syn oik
1   Otto von Bismarck
(1815–1898)
21 Mayrnt
1871
20 Mayrnt
1890
18 bleeaney, 364 laaghyn Gyn partee
2   Leo von Caprivi
(1831–1899)
20 Mayrnt
1890
26 Jerrey Fouyir
1894
4 bleeaney, 220 laaghyn Gyn partee
3   Chlodwig zu Hohenlohe-Schillingsfürst
(1819–1901)
29 Jerrey Fouyir
1894
17 Jerrey Fouyir
1900
5 bleeaney, 353 laaghyn Gyn partee
4   Bernhard von Bülow
(1849–1929)
17 Jerrey Fouyir
1900
14 Jerrey Souree
1909
8 bleeaney, 270 laaghyn Gyn partee
5   Theobald von Bethmann Hollweg
(1856–1921)
14 Jerrey Souree
1909
13 Jerrey Souree
1917
7 bleeaney, 364 laaghyn Gyn partee
6   Georg Michaelis
(1857–1936)
14 Jerrey Souree
1917
1 Sauin
1917
110 laaghyn Gyn partee
7   Georg von Hertling
(1843–1919)
1 Sauin
1917
30 Mean Fouyir
1918
333 laaghyn Y Partee Meanagh
8   Max von Baden
(1867–1929)
3 Jerrey Fouyir
1918
9 Sauin
1918
37 laaghyn Gyn partee

Pobblaght Weimar (1918–1933) reagh

Er 9 Sauin 1918, hug y Shansyleyr Max von Baden e oik da Friedrich Ebert. Hannee Ebert ayn myr kione y reiltys car ny tree meeghyn eddyr jerrey Impiraght y Ghermaan ayns Mee Houney 1918 as y chied çhaglym jeh'n Çhionnal Ashoonagh ayns Toshiaght Arree 1919 myr Caairliagh Choonseil Ynnydee yn Phobble, derrey 29 Nollick 1918 goll liorish Toshiagh yn USPD Hugo Haase.[6]

Chur Bunraght Weimar y vlein 1919 sheese y bun da Pobblaght Weimar. Va ny shansyleyryn currit stiagh dy h-oikoil liorish yn eaghtyrane; ayns cooishyn er lheh, cha row tromlagh ec y çhansyleyr 'sy pharlamaid.[1][5]

Parteeyn politickagh:      SPD      Y Partee Meanagh      DVP      Y Partee Natseeagh      Partee erbee

Ear. Cochaslys Ennym
(ruggyr–baase)
Shansyleyrys Partee politickagh
Ghow shelloo er yn oik Daag yn oik Traa 'syn oik
9   Friedrich Ebert
(1871–1925)
9 Sauin
1918
13 Toshiaght Arree
1919
96 laaghyn Y Partee Deynlagh Soshiallagh
(SPD)
10   Philipp Scheidemann
(1865–1939)
13 Toshiaght Arree
1919
20 Mean Souree
1919
127 laaghyn Y Partee Deynlagh Soshiallagh
(SPD)
11   Gustav Bauer
(1870–1944)
21 Mean Souree
1919
26 Mayrnt
1920
273 laaghyn Y Partee Deynlagh Soshiallagh
(SPD)
12   Hermann Müller
(1876–1931)
27 Mayrnt
1920
21 Mean Souree
1920
86 laaghyn Y Partee Deynlagh Soshiallagh
(SPD)
13   Constantin Fehrenbach
(1852–1926)
25 Mean Souree
1920
10 Boaldyn
1921
319 laaghyn Y Partee Meanagh
14   Joseph Wirth
(1879–1956)
10 Boaldyn
1921
22 Sauin
1922
1 vlein, 196 laaghyn Y Partee Meanagh
15   Wilhelm Cuno
(1876–1933)
22 Sauin
1922
12 Luanistyn
1923
263 laaghyn Gyn partee
16   Gustav Stresemann
(1878–1929)
13 Luanistyn
1923
30 Sauin
1923
109 laaghyn Partee Theayagh y Ghermaan
17   Wilhelm Marx
(1863–1946)
30 Sauin
1923
15 Jerrey Geuree
1925
1 vlein, 46 laaghyn Y Partee Meanagh
18   Hans Luther
(1879–1962)
15 Jerrey Geuree
1925
12 Boaldyn
1926
1 vlein, 117 laaghyn Gyn partee
19   Wilhelm Marx
(1863–1946)
17 Boaldyn
1926
28 Mean Souree
1928
2 bleeaney, 42 laaghyn Y Partee Meanagh
20   Hermann Müller
(1876–1931)
28 Mean Souree
1928
27 Mayrnt
1930
1 vlein, 272 laaghyn Y Partee Soshiallagh Deynlagh
(SPD)
21   Heinrich Brüning
(1885–1970)
30 Mayrnt
1930
30 Boaldyn
1932
2 bleeaney, 61 laa Y Partee Meanagh
22   Franz von Papen
(1879–1969)
1 Mean Souree
1932
3 Nollick
1932
185 laaghyn Gyn partee
23   Kurt von Schleicher
(1882–1934)
3 Nollick
1932
30 Jerrey Geuree
1933
58 laaghyn Gyn partee
24   Adolf Hitler
(1889–1945)
30 Jerrey Geuree
1933
24 Mayrnt
1933
53 laaghyn Partee Soshiallagh Ashoonagh
ny Labreeyn Germaanagh

Y Ghermaan Natseeagh (1933–1945) reagh

Erreish da row Adolf Hitler pointit myr shansyleyr ayns 1933, hie Slattys Pooaraghey (Germaanish: Ermächtigungsgesetz), va enmyssit dy h-oikoil myr y "Leigh cour Arraghey Arkys y Phobble as y Reich" (Germaanish: Gesetz zur Behebung der Not von Volk und Reich) trooid y Reichstag Germaanagh (parlamaid), chur da'n çhansyleyr pooar jaghteyr dy breeoil. Ren y taghyrt shen cur jerrey rish Pobblaght Weimar as toshiaght rish y Ghermaan Natseeagh.[7] Lesh shen, scryss Hitler dagh corys deynlagh as haggil eh dagh pooar dasyn hene. Lurg baase yn eaghtyrane Paul von Hindenburg ayns 1934, ren Hitler mestey oikyn y çhansyleyr as yn eaghtyrane stiagh 'sy phersoon echey as denmys eh eh hene Führer und Reichskanzler.

Parteeyn politickagh:      Y Partee Natseeagh

Ear. Cochaslys Ennym
(ruggyr–baase)
Shansyleyrys Partee politickagh
Ghow shelloo er yn oik Daag yn oik Traa 'syn oik
25   Adolf Hitler
(1889–1945)
24 Mayrnt
1933
30 Averil
1945
12 bleeaney, 37 laaghyn Partee Ashoonagh Soshiallagh
ny Labreeyn Germaanagh
26   Joseph Goebbels
(1897–1945)
30 Averil
1945
1 Boaldyn
1945
1 laa Partee Ashoonagh Soshiallagh
ny Labreeyn Germaanagh
27   Lutz Graf Schwerin von Krosigk
(1887–1977)
2 Boaldyn
1945
23 Boaldyn
1945
21 laa Partee Ashoonagh Soshiallagh
ny Labreeyn Germaanagh

Pobblaght Chonastagh y Ghermaan (1949–jiu) reagh

Ayns 1949, va daa steat Germaanagh er lheh crooit: Pobblaght Chonastagh y Ghermaan (enmyssit y Ghermaan Heear) as Pobblaght Gheynlagh y Ghermaan (enmyssit y Ghermaan Hiar). Ta'n rolley shoh heese listal shansyleyryn y Ghermaan Heear; va reiltys y Ghermaan Hiar stiurit liorish caairliagh Choonseil ny Shirveishee.[8] Ayns 1990, va'n Ghermaan Hiar skeaylt as mestit rish y Ghermaan Heear; va'n Ghermaan aa-unnaneyssit. Dreill eh yn ennym Pobblaght Chonastagh y Ghermaan.[9]

Parteeyn politickagh:      CDU (4)      SPD (4)      Neuchrogheydagh (1)      Soilshaghey magh shansyleyr shallidagh (i.e. ad interim)

Ear. Cochaslys Ennym
(ruggyr–baase)
Shansyleyrys Partee politickagh
Ghow shelloo er yn oik Daag yn oik Traa 'syn oik
1   Konrad Adenauer
(1876–1967)
15 Mean Fouyir
1949
15 Jerrey Fouyir
1963
14 bleeaney, 30 laaghyn Yn Unnaneys Deynlagh Creestee
(CDU)
2   Ludwig Erhard
(1897–1977)
15 Jerrey Fouyir
1963
30 Sauin
1966
3 bleeaney, 45 laaghyn Neuchrogheydagh[a]
3   Kurt Georg Kiesinger
(1904–1988)
30 Sauin
1966
21 Jerrey Fouyir
1969
2 bleeaney, 324 laaghyn Yn Unnaneys Deynlagh Creestee
(CDU)
4   Willy Brandt
(1913–1992)
21 Jerrey Fouyir
1969
7 Boaldyn
1974
4 bleeaney, 197 laaghyn Y Partee Deynlagh Soshiallagh
(SPD)
  Walter Scheel
(1919–2016)
Shallidagh[b]
7 Boaldyn
1974
16 Boaldyn
1974
9 laaghyn Y Partee Deynlagh Seyr
(FDP)
5   Helmut Schmidt
(1918–2015)
16 Boaldyn
1974
1 Jerrey Fouyir
1982
8 bleeaney, 138 laaghyn Y Partee Deynlagh Soshiallagh
(SPD)
6   Helmut Kohl
(1930–2017)
1 Jerrey Fouyir
1982
27 Jerrey Fouyir
1998
16 bleeaney, 26 laaghyn Yn Unnaneys Deynlagh Creestee
(CDU)
7   Gerhard Schröder
(ruggit 1944)
27 Jerrey Fouyir
1998
22 Sauin
2005
7 bleeaney, 26 laaghyn Y Partee Deynlagh Soshiallagh
(SPD)
8   Angela Merkel
(ruggit 1954)
22 Sauin
2005
8 Nollick
2021
16 bleeaney, 16 laaghyn Yn Unnaneys Deynlagh Creestee
(CDU)
9   Olaf Scholz
(ruggit 1958)
8 Nollick
2021
Ayns shelloo oik 2 bleeaney, 123 laaghyn Y Partee Deynlagh Soshiallagh
(SPD)
  1. Gyn olteynys partee; agh v'eh kianglt rish y CDU.[10] Ny s'anmey, haink Erhard dy ve ny hoshiagh er y CDU eddyr 1966 as 1967.
  2. Myr Lhiass Hansyleyr fo Brandt, ren Scheel shirveish myr Shansyleyr shallidagh lurg served as acting Chancellor following dirree Brandt ass.[11]

Linney traa reagh

Olaf ScholzAngela MerkelGerhard SchröderHelmut KohlHelmut SchmidtWalter ScheelWilly BrandtKurt Georg KiesingerLudwig ErhardKonrad AdenauerLutz Graf Schwerin von KrosigkJoseph GoebbelsAdolf HitlerKurt von SchleicherFranz von PapenHeinrich BrüningHans LutherWilhelm MarxGustav StresemannWilhelm CunoJoseph WirthConstantin FehrenbachHermann Müller (politickeyr, ruggit 1876)Gustav BauerPhilipp ScheidemannFriedrich EbertMaximilian von BadenGeorg von HertlingGeorg MichaelisTheobald von Bethmann HollwegBernhard von BülowChlodwig zu Hohenlohe-SchillingsfürstLeo von CapriviOtto von Bismarck

Jeeagh er neesht reagh

Imraaghyn reagh

  1. a b c "Neuland Grundgesetz | Abkehr von Weimarer Verfassung – Reaktion auf Nazi-Deutschland" [Virgin Soil "Basic Law" | Departure from Weimar Constitution - Reaction to Nazi Germany] (ayns German). Bundeszentrale für politische Bildung. 1 Mean Fouyir 2008. Feddynit magh er 13 Mayrnt 2018.
  2. "Tasks of the Federal Chancellor". bundeskanzlerin.de. The Press and Information Office of the Federal Government. Feddynit magh er 13 Mayrnt 2018.
  3. a b Verfassung des Norddeutschen Bundes  [Bunraght y Ghermaan Hwoaie] (ayns German). 26 Mean Souree 1867 – via Wikisource.
  4. a b Constitution of the German Empire  [Verfassung des Deutschen Reichs] (ayns English). 16 Averil 1871 – via Wikisource.
  5. a b "The Seeds of Evil: The Rise of Hitler — The Constitution of the Weimar Republic". schoolshistory.org.uk. 2004. Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 20 Luanistyn 2011. Feddynit magh er 13 Mayrnt 2018.
  6. "Biografie Friedrich Ebert 1871-1925" [Biography of Friedrich Ebert]. www.dhm.de/lemo (ayns German). LeMO/Deutsches Historisches Museum. Feddynit magh er 14 Mayrnt 2018.
  7. Hosch, William L. (23 Mayrnt 2007). "The Reichstag Fire and the Enabling Act of March 23, 1933". Britannica Blog (ayns American English). Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 11 Mayrnt 2019. Feddynit magh er 30 Mayrnt 2017.
  8. "Entstehung der DDR: Verfassung und Führungsrolle der SED" [Formation of the GDR: Constitution and the SED's Leadership Role]. www.hdg.de/lemo (ayns German). LeMO/Haus der Geschichte. Feddynit magh er 14 Mayrnt 2018.
  9. (31 Luanistyn 1990) Vertrag zwischen der Bundesrepublik Deutschland und der Deutschen Demokratischen Republik über die Herstellung der Einheit Deutschlands (Einigungsvertrag) (Germaanish).
  10. "CDU-Altkanzler: Ludwig Erhard war nie CDU-Mitglied" (ayns de), Der Stern (25 Averil 2007). Feddynit magh er 8 Averil 2018. 
  11. McFadden, Robert D. (24 Luanistyn 2016). "Walter Scheel, Leading Figure in West German Thaw With the East, Dies at 97". Feddynit magh er 14 Mayrnt 2018.