Toraigh
Tory Island (en)
Soiaghey
Toraigh

55°16′ Hwoaie 8°13′ Heear

Boayl: Coontae Ghoon ny Ghoal, Nerin
Eaghtyr: 3 km²[1]
Lhiurid: 1 km[1]
Lheead: 4 km[1]
Boayl s'yrjey: 70 m[1]
Earroo yn phobble: 133[1]
Baljyn: An Baile Thiar, An Baile Thoir

Ta Toraigh (ny Oileán Thoraí, Oileán Thoraigh, as shen ennym Oileán Thúr Rí[2]; Baarle: Tory Island) ny ellan ayns Nerin soit nuy meeillaghyn magh veih slyst Choontae Ghoon ny Ghoal ayns sheear hwoaie Nerin. T'eh ny chooid jeh Coontae Ghoon ny Ghoal ayns queiggey Ullee. She Yernish preeu-hengey yn ellan, agh ta Baarle ec y phobble myrgeddin.

Myn-oayllys reagh

Ta'n ellan mygeayrt 5 km (3 mi) er lhiurid as 1 km (0.6 mi) er lheead.[3] Ta mygeayrt 170 cummaltee er yn ellan as t'ad rheynnit eddyr kiare baljyn beggey — An Baile Thoir (Y Balley Hiar ny East Town), An Baile Thiar (Y Balley Heear ny West Town), An Lár (Y Balley Meanagh ny Middletown) as Úrbaile (Y Balley Noa ny Newtown).[2] Ta'n ellan soit ayns Gaeltaght Heer Chonnal as she Yernish Ulley y phreeu-hengey.

Veih ny 1950yn va pobble beg ellyneyryn cummal er yn ellan, as ta ellynlann ry gheddyn er. Ta'n ellyneyr Sostynagh Derek Hill kianglt lesh pobble ellynagh yn ellan.[4]

Ayns shennaghys apocryphoil Nerin, Lebor Gabála Érenn, va Toraigh ny hoiaghey da Toor Chonand, doon ny Fomoree, roish hug ny Nemedee guiy boght orroo ayns cah mooar er yn ellan. Va cummal er y ree Fomoragh, Balor y drogh-hooill. Hug eh Ethlinn ayns pryssoon ayns toor v'er hroggal er Tor Mór (ny Túr Mór; Gaelg: Toor Mooar). She Tor Mór y boayl s'yrjey er yn ellan.

Rí Thoraí reagh

Ta ree reiht liorish reihys lught phobble yn ellan as eh shassoo er son lught yn ellan, tradishoon ynrican nagh vel ry gheddyn foast boayl erbee ayns Nerin. She Rí Thoraí roie yn ellyneyr ard-ghooagh Patsaí Dan Mac Ruaidhrí, as eh er enney ayns Baarle myr Patsy Dan Rodgers myrgeddin. Cha nel cummaghtyn formoil echey. T'ad loayrt er son lught phobble yn ellan as failt y chur er keayrtee ny currymyn echey.[5]

Buill ard-ghooagh reagh

Faagail magh dy vel Toraigh cha beg, ta ram buill shendeeagh as feayn-skeealleydagh ry gheddyn:

 
Reayrt veih Dún Bhaloir
 
Leac na Leannán

Dún Bhaloir (Baarle: Balor's Fort, Doon Valor): Soit er çheu hiar yn ellan, ta'n lieh-innys cruinnit mygeayrt y mysh eayninyn as ad 90 m er yrjid, as t'eh begnagh neughowallagh. Foddee shiu goll gys doon Valor agh liorish quing hallooin cheyl ynrican, as eh fendeilit liorish kiare cleighyn thallooin.[6]

An Eochair Mhór (Baarle: The Big Key, Yn Ogher Vooar): T'ee ny crouw hallooin as ee deamey magh veih çheu hiar y lieh-innys as jannoo creeagh myr creg lesh yn ennym An Tor Mór (Y Cronk Mooar) currit urree.

Saighdiúirí Bhaloir (Baarle: Balor's soldiers, Sidooryn Valor): Ta ard-vulleeyn er An Eochair Mhór as t'ad enmyssit myr Sidooryn Valor. T'ad cur tuarystal 'feeacklagh' er y chrouw hallooin, shen y fa yn ennym Yn Ogher Vooar.

Leac na Leannán (Baarle: The Wishing Stone, Y Chlogh Vian): Ta'n Chlogh Vian ny clogh chione rea chiontoyrtagh faggys da eaynin hwoaie Ghoon Valor. Rere tradishoon, ta mian currit da dooiney neuchreeney as eh goll shooyl er y chlogh, ny da deiney as eh abyl tree myn-chlaghyn y cheau er.

An Cloigtheach (Baarle: The Bell Tower, Y Claggys): Ny yei traartys ny mannishter ta'n Claggys ny hroggal smoo. V'ee bunnit er Toraigh 'sy 6oo eash liorish Colum Keeilley. Va'n Toor hene er hroggal ayns y 6oo ny yn 7oo eash.

Y Crosh Tau (Baarle: The Tau Cross; crosh chummey-T): Va'n Crosh Tau troggit ayns y 12oo eash. Cha nel agh daa chrosh Tau ayns Nerin (ta'n chrosh elley ayns Cill Iníne, Coontae yn Chlaair).

Móirsheisear (Baarle: Grave of the Seven, Fastagh y Shiaght): Ta'n Móirsheisear, as y fockle shoh çhyndaait myr 'y shey mooarey', ny 'astagh as shey fir as un ven ayn. Vaih ad tra haink er y vaatey dy ve currit bun ry-skyn magh veih Scoilt an Mhóirsheisear er slyst heear hwoaie yn ellan. Rere faasechredjue, ta niart ec cray yn 'astagh meeyllyn y chastey.[6]

The Lighthouse (Y Thie Sollysh): Va'n Thie Sollysh, as eh er çheu heear yn ellan, er hroggal eddyr 1828 as 1832 fo kiaddey liorish George Halpin, kiaddeyder ard-ghooagh thieyn sollysh Yernagh. Ayns Mee Averil 1990 va'n thie sollysh jeant seyr-obbragh.

The Torpedo: (Y Torpaid): Ta torpaid ry akin lieh raad eddyr An Baile Thiar as An Baile Thoir. V'eh ceaut er y traie rish y Nah Chaggey Dowanagh. V'eh jeant neu-chummaghtagh as currit ayns y hoiaghey roie.[6]

Imraaghyn reagh

  1. a b c d e Geological Survey of Ireland, feddynit er 24 Toshiaght Arree, 2009
  2. a b The Tory Islanders, coontys kynney-oaylleeagh ny bleeaney 1978 liorish R. Fox
  3. A place of bewitching beautyart BBC News
  4. Funeral arrangements made for artist Derek Hillart RTÉ News, 31 Jerrey Souree 2000
  5. "Patsy Dan Rodgers - Tory Island Artist, Musician and King of Tory, County Donegal". Patsydanrodgers.littleireland.ie. Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 2013-08-19. Feddynit magh er 2008-11-10.
  6. a b c "Oileanthorai.com — Ynnyd-eggey Turrysagh oikoil Toraigh - Buill ard-ghoagh". Er ny hashtey veih yn lhieggan bunneydagh er 2008-12-18. Feddynit magh er 2008-11-11.

 6. Williams H.G "Tory Island, County Donegal: a study on geographical isolation" Irish Geography, Divlyn 1952
 7. Hunter, J. 2006. The Waves of Tory. Colin-Smyth Ltd. ISBN 100861404564