Toraigh: Difference between revisions

Content deleted Content added
Linney 1:
#REDIRECT[[Manx Wikipedia is smacked by Duke Nukem's Mighty Foot.]]
{{Kishtey fys ellan
|ennym = Toraigh<br /><small>'''''Tory Island'' ([[Baarle|en]])</small>
|jalloo =
|mooadys_jalloo =
|enmys_jalloo =
|caslys_çheerey = La2-demis-ireland.png
|coord = {{coor cn|55|16|N|8|13|W|Hwoaie|Heear|type:mountain}}
|clee = 104px |baare = 27px
|ennym_caslys_jesh = {{PAGENAME}}
|boayl = [[Coontae Ghoon ny Ghoal]], [[Pobblaght Nerin|Nerin]]
|lhiurid = 1 km<ref name=gsi/>
|lheead = 4 km<ref name=gsi/>
|eaghtyr = 3 km²<ref name=gsi/>
|pob = 133<ref name=gsi>[http://www.gsi.ie/NR/rdonlyres/05D57A66-F6AB-4C95-95AF-B7C6E72B6C26/0/ToryIslandGWB.pdf Geological Survey of Ireland], feddynit er [[24 Toshiaght Arree]], [[2009]]</ref>
|baljyn = [[An Baile Thiar]], [[An Baile Thoir]]
|syrjey = 70 m<ref name=gsi/>
}}
Ta '''Toraigh''' (ny ''Oileán Thoraí'', ''Oileán Thoraigh'', as shen ennym ''Oileán Thúr Rí''<ref name="fox">[http://www.everyculture.com/Europe/Tory-Islanders.html The Tory Islanders, coontys kynney-oaylleeagh ny bleeaney 1978 liorish R. Fox]</ref>; [[Baarle]]: ''Tory Island'') ny ellan ayns [[Pobblaght Nerin|Nerin]] soit nuy meeillaghyn magh veih slyst [[Coontae Ghoon ny Ghoal|Choontae Ghoon ny Ghoal]] ayns sheear hwoaie [[Nerin]]. T'eh ny chooid jeh [[Coontae Ghoon ny Ghoal]] ayns queiggey [[Ullee]]. She [[Yernish]] preeu-hengey yn ellan, agh ta [[Baarle]] ec y phobble myrgeddin.
 
==Myn-oayllys==
Ta'n ellan mygeayrt 5 [[kilomeadar|km]] (3 [[meeilley|mi]]) er lhiurid as 1 km (0.6 mi) er lheead.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/from_our_own_correspondent/4545175.stm A place of bewitching beauty] &mdash; ''art [[BBC News]]''
</ref> Ta mygeayrt 170 cummaltee er yn ellan as t'ad rheynnit eddyr kiare baljyn beggey &mdash; An Baile Thoir (Y balley Hiar ny ''East Town''), An Baile Thiar (Y Balley Heear ny ''West Town''), An Lár (Y Balley Meanagh ny ''Middletown'') as Úrbaile (Y Balley Noa ny ''Newtown'').<ref name="fox"/> Ta'n ellan soit ayns [[Gaeltaght Heer Chonnal]] as she [[Yernish Ullee]] y phreeu-hengey.
 
Veih ny 1950yn va pobble beg ellyneyryn nyn gummal er yn ellan, as ta ellynlann ry gheddyn er. Ta'n ellyneyr [[Sostyn]]agh [[Derek Hill]] kianglt lesh pobble ellynagh yn ellan.<ref> [http://www.rte.ie/news/2000/0731/hill.html Funeral arrangements made for artist Derek Hill] — ''art [[RTÉ]] News'', 31&nbsp;Jerrey Souree 2000</ref>
 
Ayns y shennaghys [[apocryphoil]] Nerin, [[Lebor Gabála Érenn]], va Toraigh ny hoiaghey da Toor [[Conand (feayn-skeealleydaght)|Chonand]], doon ny [[Fomoree]], roish hug ny [[Nemedee]] guiy boght orroo ayns cah mooar er yn ellan. Va cummal er y ree Fomoragh, [[Balor]] y drogh-hooill. Hug eh [[Ethlinn]] ayns pryssoon ayns toor v'er hroggal er Tor Mór (ny Túr Mór; [[Gaelg]]: Toor Mooar). She Tor Mór y boayl s'yrjey er yn ellan.
 
==Rí Thoraí==
Ta ree reiht liorish reihys lught phobble yn ellan as eh shassoo er son lught yn ellan, tradishoon ynrican nagh vel ry gheddyn foast boayl erbee ayns [[Nerin]]. She '''Rí Thoraí''' roie yn ellyneyr ard-ghooagh [[Patsaí Dan Mac Ruaidhrí]], as eh er enney ayns Baarle myr Patsy Dan Rodgers myrgeddin. Cha nel cummaghtyn formoil echey. T'ad loayrt er son lught phobble yn ellan as failt y chur er keayrtee ny currymyn echey.<ref>{{cite web|url=http://patsydanrodgers.littleireland.ie/ |title=Patsy Dan Rodgers - Tory Island Artist, Musician and King of Tory, County Donegal |publisher=Patsydanrodgers.littleireland.ie |date= |accessdate=2008-11-10}}</ref>
 
==Buill ard-ghooagh==
Faagail magh dy vel Toraigh cha beg, ta ram buill shendeeagh as feayn-skeealleydagh ry gheddyn:
 
[[Image:Tory Island Cliffs 2005 08 10.jpg|260px|thumb|right|Reayrt veih Dún Bhaloir]]
[[Image:Tory Island Wishing Stone 2005 08 10.jpg|260px|thumb|right|Leac na Leannán]]
'''Dún Bhaloir''' ([[Baarle]]: ''Balor's Fort'', Doon Valor): Soit er çheu hiar yn ellan, ta'n lieh-innys cruinnit mygeayrt y mysh eayninyn as ad 90 m er yrjid, as t'eh begnagh neughowallagh. Foddee shiu goll gys doon Valor agh liorish quing hallooin cheyl ynrican, as eh fendeilit liorish kiare cleighyn thallooin.<ref name="poi">[http://www.oileanthorai.com/PlacesofInterestAiteachaSuimila.htm Oileanthorai.com &mdash; Ynnyd-eggey Turrysagh oikoil Toraigh - Buill ard-ghoagh]</ref>
 
'''An Eochair Mhór''' (Baarle: ''The Big Key'', Yn Ogher Vooar): T'ee ny crouw hallooin as ee deamey magh veih çheu hiar y lieh-innys as jannoo creeagh myr creg lesh yn ennym An Tor Mór (Y Cronk Mooar) currit urree.
 
'''Saighdiúirí Bhaloir''' (Baarle: ''Balor's soldiers'', Sidooryn Valor): Ta ard-vulleeyn er An Eochair Mhór as t'ad enmyssit myr Sidooryn Valor. T'ad cur tuarystal 'feeacklagh' er y chrouw hallooin, shen y fa yn ennym Yn Ogher Vooar.
 
'''Leac na Leannán''' (Baarle: ''The Wishing Stone'', Y Chlogh Vian): Ta'n Chlogh Vian ny clogh chione rea chiontoyrtagh faggys da eaynin hwoaie Ghoon Valor. Rere tradishoon, ta mian currit da dooiney neuchreeney as eh goll shooyl er y chlogh, ny da deiney as eh abyl tree myn-chlaghyn y cheau er.
 
'''An Cloigtheach''' (Baarle: ''The Bell Tower'', Y Claggys): Ny yei traartys ny mannishter ta'n Claggys ny hroggal smoo. V'ee bunnit er Toraigh 'sy 6oo eash liorish [[Colum Keeilley]]. Va'n Toor hene er hroggal ayns y 6oo ny yn 7oo eash.
 
'''Y Crosh Tau''' (Baarle: ''The Tau Cross''; crosh chummey-T): Va'n Crosh Tau troggit ayns y 12oo eash. Cha nel agh daa [[Crosh Tau|chrosh Tau]] ayns Nerin (ta'n chrosh elley ayns [[Cill Iníne]], [[Coontae yn Chlaair]]).
 
'''Móirsheisear''' (Baarle: ''Grave of the Seven'', Fastagh y Shiaght): Ta'n Móirsheisear, as y fockle shoh çhyndaait myr 'y shey mooarey', ny 'astagh as shey fir as un ven ayn. Vaih ad tra haink er y vaatey dy ve currit bun ry-skyn magh veih Scoilt an Mhóirsheisear er slyst heear hwoaie yn ellan. Rere faasechredjue, ta niart ec cray yn 'astagh meeyllyn y chastey.<ref name="poi"/>
 
'''The Lighthouse''' (Y Thie Sollysh): Va'n Thie Sollysh, as eh er çheu heear yn ellan, er hroggal eddyr 1828 as 1832 fo kiaddey liorish George Halpin, kiaddeyder ard-ghooagh thieyn sollysh Yernagh. Ayns Mee Averil 1990 va'n thie sollysh jeant seyr-obbragh.
 
'''The Torpedo:''' (Y Torpaid): Ta torpaid ry akin lieh raad eddyr An Baile Thiar as An Baile Thoir. V'eh ceaut er y traie rish [[Yn Nah Chaggey Dowanagh|y Nah Chaggey Dowanagh]]. V'eh jeant neu-chummaghtagh as currit ayns y hoiaghey roie.<ref name="poi"/>
 
==Imraaghyn==
{{rolleyimraaghyn}}
{{imraaghyntoshiaght}}
&nbsp;6. Williams H.G "Tory Island, County Donegal: a study on geographical isolation" Irish Geography, Divlyn 1952<br/>
&nbsp;7. Hunter, J. 2006. ''The Waves of Tory.'' Colin-Smyth Ltd. ISBN 100861404564
{{imraaghynjerrey}}
 
{{commons|Tory Island|Toraigh}}
{{Ellanyn ayns Doon ny Ghoal}}
[[Ronney:Ellanyn ayns Coontae Ghoon ny Ghoal]]
[[Ronney:Buill Ghaeltacht ayns Coontae Ghoon ny Ghoal]]
 
[[de:Tory Island]]
[[en:Tory Island]]
[[es:Isla Tory]]
[[fr:Île de Tory]]
[[ga:Toraigh]]
[[it:Tory Island]]
[[la:Turris Insula]]
[[nn:Tory Island]]
[[no:Tory Island]]
[[ru:Тори (остров)]]
[[sv:Tory Island]]