Towl doo: Difference between revisions

Content deleted Content added
kiartaghey
fishag -> fishig
Linney 15:
'Sy vlein [[1915]], d'obbrey Albert Einstein magh sheinys noa fo'n ym-hayrn - Sheinys ny Conastaght Cadjin. V'eh ny yei dy haishbyney hannah hene dy vel yn ym-hayrn abyl y sollys dy lhoobey. Cubbyl dy vee ny yei shen, haishbyn [[Karl Schwarzschild]] dy vel eh neuheiltynagh, rere y heinysh er y chooid sloo, dy vel towl doo ayn. Cha doig Schwarzschild hene cre v'ayns keisht lesh yn infearys dy ghow eh veih sheinys Einstein, agh tammylt beg ny s'anmey, haink [[Johannes Droste]], studeyr jeh cooid [[Hendrik Lorentz]], er y feaysley keddin, as hug eh coontey rheamyssagh fo ard-chowraghyn y towl doo.
 
'Sy vlein [[1930]], va'n maddaghteyr Injinagh [[Subrahmanyan Chandrasekhar]] resoonaghey, my vel thummid ayn dy row unnane ee as thummid ny Greiney mooadit fo 1.44, as y thummid shoh gyn sollys ny goulraght çheet voish, dy chohuittagh ee stiagh j'ee hene fo çhionnid e ym-hayrn hene (red ta'n ennym [[stiagh-scoltey ym-hayrnagh]] currit er), myr nagh vel red erbee ayn dy lhiettal eh. Chur [[Arthur Eddington]] ny oaie, ny v'eh shickyr dy beagh bac egin ayn lesh y stiagh-scoltey shoh dy lhiettal. Va'n kiart ec y daa pheiagh oc. Yn myn-rollage bane ta'n thummid n'gholl harrish jeoraght Chandrasekhar (1.44 Grian), she e ghooghys jee scoltey stiagh, agh cha veagh eh çhyndaait ny howl doo, ny beagh er dy lhiettal choud's t'eh ny [[rollage naeearane]]. My vel e hummid harrish y yeoraght Tolman-Oppenheimer-Volkoff (mygeayrt er 3 Grian), ansherbee, cha veagh eh abyl y scoltey-stiagh dy lhiettal, as bee er tuittym stiagh ayn hene ny howl doo, rere leighyn fishagaghfishigagh jeh beggan cosoylagh.
 
'Sy vlein [[1939]], va [[Robert Oppenheimer]] as H. Snyder faaishnaghey dy vel rollage feer-vooar abyl scoltey-stiagh dy yannoo as towl doo d'aagail ny yei. T'eh shen, foddee eh dy beagh çheet er towl doo najooragh mooie 'sy feaynid, rere y sheinys ec y chooid sloo. Ec y toshiaght, va eie lesh ny h-oaylee "rollage riojit" dy chur er y towl doo den sorçh shen, ny my vel rollage cohuittym stiagh ayns troa y skell-linney haghyrt, beagh e halloo "riojit" faagit echey myr y vel eh jeeragh tra dy vel craue raadeeoil Schwarzschild as y skell-linney haghyrt roshit, rere ny maddaght.
 
S'beg yn tastey hug ny h-oayllee da ny rollageyn sheinyssagh shoh roish jerrey ny [[1970yn]]. V'eh myr shassoo yjeh'n chooid smoo nyjeh fishagynfishigee nagh vel ayns ny tuill ghooey agh fo-eiyrtys maddaghtoil feayslit er Schwarzschild. Ny rollageyn va scoltey stiagh mooie 'syn 'eaynid, cha row ad nyn duill ghooey oc.
 
Tra de vel y sheinys as y ghleashaght cronneyderagh gaase, hoshee ny rollageyderyn cur sym ayns ny tuill ghooey reesht veih'n vlein [[1967]] er oaie. 'Sy vlein [[1970]], dy chroo [[Stephen Hawking]] as [[Roger Penrose]] dy vel ny tuill ghooey cho cochast feeit ry-cheilley lesh sheinys Einstein fo'n ym-hayrn as nagh veagh nyn groo oc dy ghiarrey magh ayns ny caseyn trome jeh'n stiagh-scoltey ym-hayrnagh. Lesh feddynyn magh ny [[rollage vuillagh|rollageyn vuillagh]] - ny [[rollage naeearane|rollageyn naeearane]] - shegin da ny rollageyderyn soiaghey jeh'n jargaght dy vel tuill ghooey ayn ny yei y slane. Mychione yn 'ockle hene - "towl doo" - v'eh yn fishagfishigagh sheiltynagh [[John Wheeler]] dy ghow ymmyd voish roish un dooiney elley, ayns leaght dy hug eh er [[29 Mee ny Nollick]] [[1967]]. Ny redyn y roie lesh Michell as Laplace ayns traa 'ishag Newton, t'eh cadjinagh "rollageyn dorraghey" dy chur orroo dys ad d'eddyraghey veih ny "tuill ghooey" ta goit lesh sheinys ny conastaght cadjin.
 
==Feanish==
Linney 35:
Ta towl doo thummid eddyr-ghoaillagh er y sorçh towl doo ta eddyr eddyr oc eddyr ny tuill ghooey ta er un hummid lesh rollage cadjin as ny tuill ghooey ta feer mooar. Ta ny tuill ghooey thummid eddyr-ghoaillagh cubbyl thousane dy Ghrianyn er thummid, myr cadjin. Ta'n sheinys currit er oai dy vel ad ny tuill ghooey shoh jannoo magh bree da ny moiryn [[scellyn-X]]. 'Sy vlein [[2004]], haink noal er towl doo thummid eddyr-ghoaillagh as eh çhyndaa mygeayrt [[Yn Sidoor A*|Sidoor A*]], red dy vel eh er fys dy ve ny howl doo feer mooar. Cha nel ny hoayllee er un 'ockle fo'n scrialtys shoh, ansherbee.
 
Er ny seihlltee shoh, ta ny hoayllee cur eab er kiaddaghyn d'obbraghey magh dy chur er y cooieys oc kiare forseyn bunnee yn dowan dy reirey rere un horçh maddaght as fishagfishig ynrican. Sheinysyn earrooit dy chummey lesh y feysht shoh d'eayslit, t'eh ny cheeayllaghey daue dy vel eh neu-yeant meegra-huill ghooey y chroo fo coryn seyrlan, ayns siyreyderyn kinneigyn myr sampleyr - towl doo peeogeagh nagh marree agh tammylt feer-ghiare.
 
=== Baght as enney ===
Linney 61:
 
== Ard-chowraghyn y towl doo ==
Lesh y towl doo dy chur cooney jeh rere fishagfishig as maddaght, shegin dooin dy hoiaghey jeh'n toiggaltys ta sheinys ny conastaght cur dooin er y traa feaynid: myr shen, foddee er cruinnaghey buillvollee yn towl doo towse-oaylleeaght yn ‘eaynid dy lhoobey, dy chammey as dy chur eh ass cummey eh, as shen y fad y vel y towl doo cho quaagh as myr vel ayn.
 
=== Rheamyssaght yn ym-hayrn ===
Linney 101:
 
===Ynnydaght ny tuill ghooey===
Feysht foast gyn freggyrt ayns fishagfishig bunneydaghvunneydagh eh sou-cheeayll cailjynys yn oayllys, ny sou-cheayll [[ynnydaght y towl doo]]. Dy classicee, ta ny leighyn fishagfishig unnane quoi jeu t'ad nyn ngoll er eie ny ergooyl 'syn am. My velmayd abyl soiaghey as bieauid dagh kinneig 'sy Dowan y howse, oddagh shin shennaghys y Dowan d'obbraghey magh trooid ny kinneigyn dy heet ny yei er ash 'syn am. 'Syn obbrinaght quantum, ta'n ard-chione shoh co-reggyrtagh da smooinaght scanshoil ny h-ynnydaght, dy vel ny chiangley lesh coadey ny cosoylaght.
 
Foddee, ansherbee, dy vel ny tuill ghooey jannoo aggair da'n ard-chione shoh. Myr ta cadjin lesh ny fishigee dy ghra, cha nel [[çhoarym gyn folt|folt]] er y towl doo - tra dy vel red ersooyl stiagh ayn, cha nel "oardrail" faagit ny yei y red dy chur kied rooin eh d'aahroggal. T'eh yn red ta ayns feysht ain lesh "cailjynys yn oayllys" ny "immeeaght yn oayllys". Veih'n çheu elley jeh, ansherbee, myr va dooyrt, cha vaikym y red n'gholl trooid y skell-linney haghyrt, as myr shen, foddee dy ghra nagh vel yn oayllys caillt, ny yei shen as ooilley.