Kiangley kemmigagh: Difference between revisions

Content deleted Content added
Stoo beg
No edit summary
Linney 104:
 
== Troyn co-vunstooghyn eeaneagh as cofioosagh ==
[[Coadan:NaCl2.jpg|thumb|alt=Jalloo jeh strughtoor NaCl.|Ta reaghey reajagh ny h-eeaneyn ayns crystal dy chloreed sodjum (NaCl) ry akin 'sy jalloo shoh.]]
Ta co-vunstooghyn eeaneagh (lectrofioosagh) jeant ass eeaneyn. Ta eayl jeant ass eeaneyn Ca<sup>2+</sup> as O<sup>2-</sup> ta cummit ry-cheilley liorish boandey eeaneagh. Dy cliaghtagh, ta millioonyn jeu goll er sniemmey ry-cheilley crystal y chroo. Ta shin gymmeydey scellyn-X dy gheddyn magh reaghey ny eeaneyn ayns crystalyn. She [[William Henry Bragg]] as e vac [[William Lawrence Bragg]] ren lhiasaghey yn aght dy gheddyn magh y strughtoor crystalyn lesh skellyn-X.
 
=== William as Lawrence Bragg ===
S'ard-ghooagh William Bragg (1862-1942), y fishigagh Sostnagh, as e vac Lawrence Bragg (1890-1971) er yn oyr dy ren ad gymmeydey scellyn-X y strughtoor jeh crystalyn y gheddyn magh. Dod ad taishbyney dy row crystalyn dy stoo goll rish cloreed sodjum jeant ass millioonyn dy h-eeaneyn cloreed as eeaneyn sodjum reaghit dy reajagh. Sy vlein 1915, chossyn ad yn Aundyr Nobel ayns paart son yn obbyr oc ayns crystallografeeaght scell-X. She ny Braggyn yn ynrican ayr as mac chossyn yn onnor shoh. Haink Lawrence Bragg dy ve ny Olloo Fishag ec [[Ollooscoill Chambridge]]. Tra dirree eh ass yn obbur shen, va anaase mooar echey er ynsaghey sheanse da sleih aegey.
 
=== Troyn cadjin co-vunstooghyn eeaneagh ===
# '''Dy cliaghtagh, she stooaltaneyn co-vunstooghyn eeaneagh ec tempreilys-shamyr.''' Y tayrnys lajer eddyr ny h-eeaneyn jarrooagh as ny h-eeaneyn jiooldagh ayns ny crystalyn, t'eh cummal ny crystalyn ry-cheilley as cur cummey shickyr daue.
# '''S'ard ny pointyn-lheie as ny pointyn-broie t'ec co-vunstooghyn eeaneagh.''' S'ymmyrçhagh ram bree ny h-eeaneyn y scarrey. Myr sampleyr, ta point-lheie cloreed sodjum erskyn 800°C, as ta'n point-broie echey bunnys 1500°C.
# '''Dy cliaghtagh, ta covunstooghyn eeaneagh lheie ayns ushtey.''' Ta tayrnys eddyr co-vreneenyn ushtey as eeaneyn. Ta ny h-eeaneyn goll er tayrn ass y chleeah crystallagh as t'ad goll er lheie.
# '''Foddee lectraghys roie trooid covunstooghyn eeaneagh tra t'ad lheit, ny tra t'ad lheiht ayns ushtey.''' Ayns ny staydyn shen, foddee ny h-eeaneyn gleashaghey mygeayrt as y stroo lectragh y ymmyrkey. Cha nod lectraghys roie trooid co-vunstoo eeaneagh tra t'eh stooaltane er y fa nagh vel ny h-eeaneyn seyr dy ghleashaghey mygeayrt eisht.
 
=== Troyn cadjin co-vunstooghyn cofioosagh ===
{| class="wikitable" style="float: right; clear: right; margin: 0 0 1em 1em; border-collapse: collapse; text-align:center"
| colspan="3" | '''Lhiuridyn kiangley sampleyragh ayns pm '''
Line 187 ⟶ 174:
| I–I || 267 || 151
|}
[[Coadan:NaCl2.jpg|thumb|alt=Jalloo jeh strughtoor NaCl.|Ta reaghey reajagh ny h-eeaneyn ayns crystal dy chloreed sodjum (NaCl) ry akin 'sy jalloo shoh.]]
Ta co-vunstooghyn eeaneagh (lectrofioosagh) jeant ass eeaneyn. Ta eayl jeant ass eeaneyn Ca<sup>2+</sup> as O<sup>2-</sup> ta cummit ry-cheilley liorish boandey eeaneagh. Dy cliaghtagh, ta millioonyn jeu goll er sniemmey ry-cheilley crystal y chroo. Ta shin gymmeydey scellyn-X dy gheddyn magh reaghey ny eeaneyn ayns crystalyn. She [[William Henry Bragg]] as e vac [[William Lawrence Bragg]] ren lhiasaghey yn aght dy gheddyn magh y strughtoor crystalyn lesh skellyn-X.
 
=== William as Lawrence Bragg ===
S'ard-ghooagh William Bragg (1862-1942), y fishigagh Sostnagh, as e vac Lawrence Bragg (1890-1971) er yn oyr dy ren ad gymmeydey scellyn-X y strughtoor jeh crystalyn y gheddyn magh. Dod ad taishbyney dy row crystalyn dy stoo goll rish cloreed sodjum jeant ass millioonyn dy h-eeaneyn cloreed as eeaneyn sodjum reaghit dy reajagh. Sy vlein 1915, chossyn ad yn Aundyr Nobel ayns paart son yn obbyr oc ayns crystallografeeaght scell-X. She ny Braggyn yn ynrican ayr as mac chossyn yn onnor shoh. Haink Lawrence Bragg dy ve ny Olloo Fishag ec [[Ollooscoill Chambridge]]. Tra dirree eh ass yn obbur shen, va anaase mooar echey er ynsaghey sheanse da sleih aegey.
 
=== Troyn cadjin co-vunstooghyn eeaneagh ===
# '''Dy cliaghtagh, she stooaltaneyn co-vunstooghyn eeaneagh ec tempreilys-shamyr.''' Y tayrnys lajer eddyr ny h-eeaneyn jarrooagh as ny h-eeaneyn jiooldagh ayns ny crystalyn, t'eh cummal ny crystalyn ry-cheilley as cur cummey shickyr daue.
# '''S'ard ny pointyn-lheie as ny pointyn-broie t'ec co-vunstooghyn eeaneagh.''' S'ymmyrçhagh ram bree ny h-eeaneyn y scarrey. Myr sampleyr, ta point-lheie cloreed sodjum erskyn 800°C, as ta'n point-broie echey bunnys 1500°C.
# '''Dy cliaghtagh, ta covunstooghyn eeaneagh lheie ayns ushtey.''' Ta tayrnys eddyr co-vreneenyn ushtey as eeaneyn. Ta ny h-eeaneyn goll er tayrn ass y chleeah crystallagh as t'ad goll er lheie.
# '''Foddee lectraghys roie trooid covunstooghyn eeaneagh tra t'ad lheit, ny tra t'ad lheiht ayns ushtey.''' Ayns ny staydyn shen, foddee ny h-eeaneyn gleashaghey mygeayrt as y stroo lectragh y ymmyrkey. Cha nod lectraghys roie trooid co-vunstoo eeaneagh tra t'eh stooaltane er y fa nagh vel ny h-eeaneyn seyr dy ghleashaghey mygeayrt eisht.
 
=== Troyn cadjin co-vunstooghyn cofioosagh ===
Dy mennick, ta co-vunstooghyn jeant ass bunstooghyn ta ry-gheddyn sy vean jeh Taabyl ny Bunstooghyn, m.s., carboan, neetragien, fosfaar, a.m.s. sambil jeh co-vunstooghyn cofioosagh, shen ushtey, mettane, ammoiney, a.m.s.. Ta paart dy hroyn co-chadjin ec ny co-vunstooghyn ooilliu:
# '''She ushlee ny gassyn co-vunstooghyn cofioosagh ec tempreilys-shamyr, son y chooid smoo.''' Cha nel forsey lajer tayrn ny co-vreneenyn ry-cheilley.