Kiangley kemmigagh: Difference between revisions
Content deleted Content added
m Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q44424 (translate me) |
aght y duillag, termeeaght |
||
Linney 51:
=== Sampleyr ===
[[Coadan:NaCl.gif|thumbnail|right|alt=Jalloo jeh'n lectrane gleashaghey.|Ta breneen sodjum cur lectrane da breneen cloreen dy yannoo [[cloreed sodjum]] (NaCl). She yn tayrnys eddyr ny h-eeaneyn lesh lughtyn noi ry hoi ta cummal ny h-eeaneyn ry-cheilley.]]
Tra ta breneen sodjum coayl yn ynrican lectrane ta syn ynneig sodjey magh, eisht ta 8 lectraneyn sy nah ynneig sodjey magh: Na (2, 8, 1) → Na<sup>+</sup> + lectrane.
Cha nel breneen naeear sodjum coayl lectrane dy aashagh - ta'n tayrnys eddyr y çheshvean (lught jarrooagh) as y lectrane (lught jiooldagh) lhiettal shen. Agh ta breneen sodjum cur lectrane da breneen cloreen aashagh dy liooar. Ta shoh taghyrt tra ta breneen sodjum kiangley lesh breneen cloreen dy yannoo co-vreneen dy chloreed sodjum, lurg da ny breneenyn v'er jeed dy ve nyn eeaneyn.
Jeeaghyn er yn ym-obbraghey shoh:<br />▼
* reaghey ny lectraneyn ayns breneen naeear sodjum (Na) = 2, 8, 1<br />▼
* reaghey ny lectraneyn ayns breneen naeear cloreen (Cl) = 2, 8, 7<br />▼
My nee yn breneen sodjum cur yn lectrane sodjey da'n vreneen cloreen, s'baghtal dy bee 8 lectraneyn ayns ny fynneigyn sodjey magh ec y jees oc - as dy bee yn jees oc jeant booiagh! Ta Na çheet dy ve Na<sup>+</sup>, as ta Cl çheet dy ve Cl<sup>-</sup>, as da'n daa eeane goll er tayrn ry-cheilley dy yannoo co-vreneen dy NaCl - cloreed sodjum (sollan). Ta '''kiangley eeanagh''' eddyr yn eeane sodjum as yn eeane cloreen.<br />▼
▲My nee yn breneen sodjum cur yn lectrane sodjey da'n vreneen cloreen, s'baghtal dy bee 8 lectraneyn ayns ny fynneigyn sodjey magh ec y jees oc - as dy bee yn jees oc jeant booiagh! Ta Na çheet dy ve Na<sup>+</sup>, as ta Cl çheet dy ve Cl<sup>-</sup>, as da'n daa eeane goll er tayrn ry-cheilley dy yannoo co-vreneen dy NaCl - cloreed sodjum (sollan). Ta '''kiangley eeanagh''' eddyr yn eeane sodjum as yn eeane cloreen.
=== Sampleyr elley ===
Ta magnaishum lostey dy gial ayns ocsygien, as ta shen croo poodyr bane ta shin gra [[ocseed vagnaishum]] rish. Ta gagh co-vreneen jeh ocseed vagnaishum jeant ass eeane Mg<sup>2+</sup> as eeane O<sup>2-</sup>. Shoh reaghey ny lectraneyn ayns ny breneenyn shoh:
* Mg = 2, 8, 2
* O = 2, 6
Ta gagh breneen Mg cur e lectraneyn mooie da breneen ocsygien. Er yn oyr dy vel '''daa''' lectrane caillit ec y vreneen Mg, ta shin screeu symbol yn eeane myr Mg<sup>2+</sup>. As er yn oyr dy vel daa lectrane cosnit ec y vreneen O, ta shin screeu yn eeane shen myr O<sup>2-</sup>.
==Y kiangley cofioosagh==
{{ardart|Kiangley Cofioosagh}}
Cha nel beoyn er co-stooghyn ennagh lectraneyn y choayl ny lectraneyn y chosney. Dy cliaghtagh, ta neu-veainyn myr shen, myr sampleyr, carboan as hiddragien. Bentyn da co-vreneenyn as daa neu-veain ayndaue, ta ny breneenyn jannoo nyn gooid share dy gheddyn hoght lectraneyn ayns nyn vynneigyn-lectrane sodjey magh liorish '''rheynn''' lectraneyn. She '''kiangley cofioosagh''' t'ayn eisht.
Son y chooid smoo, she kianglaghyn cofioosagh t'ec co-vreneenyn nagh vel ayndaue agh neu-veainyn, myr hiddragien (H<sub>2</sub>), cloreen (Cl<sub>2</sub>), neetragien (N<sub>2</sub>), ushtey (H<sub>2</sub>O), ammoiney (NH<sub>3</sub>), mettane (CH<sub>4</sub>), daa-ocseed charboan (CO<sub>2</sub>), a.m.s.
=== Kianglaghyn unnaneagh cofioosagh ===
==== Sampleyr nane ====
Ayns gas hiddragien, cha nel breneenyn hiddragien nyn lomarcan - she co-vreneenyn t'ayn dy bollagh. Ayns gagh co-vreneen hiddragien, ta daa vreneen hiddragien kianglt ry-cheilley. Ayns gagh breneen hiddragien, cha nel agh un lectrane (H = 1). Dy chosney reaghey ny lectraneyn ayns hailium (He = 2), ta daa vreneen hiddragien çheet ry-cheilley dy rheynn lectraneyn dy ve goll rish hailium.
Myr shen, ta daa lectrane syn ynneig sodjey magh ec gagh breneen hiddragien - y lectrane echey hene as y lectrane rheynnit. Ta shin gra kiangley '''unnaneagh cofioosagh''' rish rheynn y phiyr-lectrane. Dy mennick, ta'n kiangley cofioosagh shoh screeut myr shoh: H-H.
==== Sampleyr jees ====
Kiart goll rish gas hiddragien, ayns gas cloreen she co-vreneenyn jeant ass daa vreneen t'ayn. Ta piyryn dy vreneenyn cloreen kianglt ry-cheilley liorish kiangley cofioosagh. S'leayr yn aght ta ny breneenyn cloreen goll er kiangley ry-cheilley my ta shin jeeaghyn er reaghey ny lectraneyn ayns breneen cloreen: Cl = 2, 8, 7
==== Sampleyr tree ====
Ayns co-vreneen mettane (gas dooghyssagh), ta un vreneen carboan ny lomarcan kianglt rish kiare breneenyn hiddragien. S'aashagh toiggal yn aght ta co-vreneen mettane goll er troggal my ta shin jeeaghyn er reaghey ny lectraneyn ayns ny breneenyn C as H:
* C = 2, 4
* H = 1
Ta'n breneen carboan as ny kiare breneenyn hiddragien rheynn lectraneyn dy lhieeney ny fynneigyn sodjey magh oc.
=== Kianglaghyn cofioosagh dooblit as tree-filley ===
Choud as shoh, ta shin er ve jeeaghyn er kianglaghyn cofioosagh raad ta piyr dy lectraneyn goll er rheynn eddyr daa vreneen. Agh ayns co-vreneenyn ennagh ta ny breneenyn cummit ry-cheilley liorish rheynn daa phiyr, ny tree piyryn, dy lectraneyn.
* ''Tra ta un phiyr dy lectraneyn goll er rheynn, she kiangley cofioosagh unnaneagh t'ayn.
* ''Tra ta daa phiyr dy lectraneyn goll er rheynn, she kiangley cofioosagh dooble t'ayn.
* ''Tra ta tree piyryn dy lectraneyn goll er rheynn, she kiangley cofioosagh tree-filley t'ayn.''
==== Kianglaghyn cofioosagh dooblit ====
Line 104 ⟶ 113:
# '''S'ard ny pointyn-lheie as ny pointyn-broie t'ec co-vunstooghyn eeaneagh.''' S'ymmyrçhagh ram bree ny h-eeaneyn y scarrey. Myr sampleyr, ta point-lheie cloreed sodjum erskyn 800°C, as ta'n point-broie echey bunnys 1500°C.
# '''Dy cliaghtagh, ta covunstooghyn eeaneagh lheie ayns ushtey.''' Ta tayrnys eddyr co-vreneenyn ushtey as eeaneyn. Ta ny h-eeaneyn goll er tayrn ass y chleeah crystallagh as t'ad goll er lheie.
# '''Foddee lectraghys roie trooid covunstooghyn eeaneagh tra t'ad lheit, ny tra t'ad lheiht ayns ushtey.''' Ayns ny staydyn shen, foddee ny h-eeaneyn gleashaghey mygeayrt as y stroo lectragh y ymmyrkey. Cha nod lectraghys roie trooid co-vunstoo eeaneagh tra t'eh
=== Troyn cadjin co-vunstooghyn cofioosagh ===
Dy mennick, ta co-vunstooghyn jeant ass bunstooghyn ta ry-gheddyn sy vean jeh Taabyl ny Bunstooghyn, m.s., carboan, neetragien, fosfaar, a.m.s. sambil jeh co-vunstooghyn cofioosagh, shen ushtey, mettane, ammoiney, a.m.s.. Ta paart dy hroyn co-chadjin ec ny co-vunstooghyn ooilliu:
| |||