Kiangley kemmigagh: Difference between revisions

Content deleted Content added
Grammeydys - William Ramsay
Linney 4:
Ta ny [[gas]]syn ooasle ayns possan 0 (ta shin gra possan VIII rish shen neesht) ta ry-gheddyn er y laue yesh jeh [[Taabyl reiltagh ny bunstooghyn|taabyl ny bunstooghyn]]. Ta ooiley ny gassyn ooasle feer neu-ymobbreeagh (ta'n fockle 'argon' çheet veih fockle [[Greagish]] as y cheeall 'litçheragh' echey) - ta ny gassyn ooasle jeant ass un vreneen ny lomarcan.
 
By ehShe [[William Ramsay]] (1852-1916) y kemmigagh [[Nalbin|Albinagh]] ren feddyn magh queig jeh ny gassyn ooasle. Rug eshyn ayns [[Glaschu]], as ren eh studeyrys er kemmig 'sy [[Yn Ghermaan|Ghermaan]] fo stiurey [[Robert Bunsen]]. Ta sleih cooinaghtyn er Ramsay er yn oyr dy dooar eh magh [[argon]] (1894), [[hailium]] (1895), [[neoin]] (1898), [[krypton]] (1898) as [[xenon]] (1898). Scarr eh neoin, krypton, as xenon veihrish aer va jeant ny ushlagh. Chossyn William Ramsay Aundyr Nobel ayns 1904 son geddyn ny queig gassyn ooasle imraait heose.
 
Hoshiaght, va sleih gra 'ny gassyn taaue' rish ny gassyn ooasle, son dy row ad cho neu-ymobbreeagh. Agh eisht v'eh feddynit magh dy noddagh krypton as xenon ymobbraghey ny keayrtyn. Foddee nagh vel co-vunstoo jeh hailium, jeh neoin ny jeh argon feddynit foast. Er y fa dy vel ny gassyn ooasle cho neu-ymobbreeagh, t'ad ymmydoil. Myr sampleyr, foddee hailium goll er ymmydey dy hauçhey ayns mollagyn aeragh as ayns lhongyn-aer. S'gaueagh mollag aeragh ny lhong-aer ta lheent lesh [[hiddragien]]. 'Sy vlein 1937, y lhong-aer Ghermaanagh ''[[Hindenburg (lhong-aer)|Hindenburg]]'' va lheent lesh hiddragien, ren ee sheidey seose ayns lossanyn erskyn [[New Jersey]]. Va mysh lieh-cheead troailtagh marrooit kyndagh rish shen as, son y chooid smoo, va shen y jerrey jeh ny lhongyn-aer myr saase-arraghey. Bentyn da neoin, ta ymmyd jeant jeh ayns [[cowrey neoin|cowraghyn-soilsheydys]]. Ta fillamad [[tungsten]] ayns bolgan ta lhieent lesh neoin. Tra ta stroo lectragh roie trooid y fillamad, ta'n argon gymobbraghey lesh y tungsten, ta çheet dy ve ny vrasnag vane-çheh (2500°C) ta cur magh ram soilshey. Ta ymmyd jeant jeh krypton as xenon ayns londeyryn niartal ayns [[thie sollysh|thieyn-soilshey]] as [[fotografeeaght]].