Kiangley kemmigagh: Difference between revisions

Content deleted Content added
Cummey as kianglaghyn
Kianglaghyn
Linney 57:
* reaghey ny lectraneyn ayns breneen naeear cloreen (Cl) = 2, 8, 7<br />
My nee yn breneen sodjum cur yn lectrane sodjey da'n vreneen cloreen, s'baghtal dy bee 8 lectraneyn ayns ny fynneigyn sodjey magh ec y jees oc - as dy bee yn jees oc jeant booiagh! Ta Na çheet dy ve Na<sup>+</sup>, as ta Cl çheet dy ve Cl<sup>-</sup>, as da'n daa eeane goll er tayrn ry-cheilley dy yannoo co-vreneen dy NaCl - cloreed sodjum (sollan). Ta '''kiangley eeanagh''' eddyr yn eeane sodjum as yn eeane cloreen.<br />
 
=== Sampleyr elley ===
Ta magnaishum lostey dy gial ayns ocsygien, as ta shen croo poodyr bane ta shin gra ocseed vagnaishum rish. Ta gagh co-vreneen jeh ocseed vagnaishum jeant ass eeane Mg<sup>2+</sup> as eeane O<sup>2-</sup>. Shoh reaghey ny lectraneyn ayns ny breneenyn shoh:
Line 79 ⟶ 80:
* H = 1<br />
Ta'n breneen carboan as ny kiare breneenyn hiddragien rheynn lectraneyn dy lhieeney ny fynneigyn sodjey magh oc.
 
=== Kianglaghyn cofioosagh dooblit as tree-filley ===
Choud as shoh, ta shin er ve jeeaghyn er kianglaghyn cofioosagh raad ta piyr dy lectraneyn goll er rheynn eddyr daa vreneen. Agh ayns co-vreneenyn ennagh ta ny breneenyn cummit ry-cheilley liorish rheynn daa phiyr, ny tree piyryn, dy lectraneyn.<br />
Line 84 ⟶ 86:
''Tra ta daa phiyr dy lectraneyn goll er rheynn, she kiangley cofioosagh dooble t'ayn.<br />''
''Tra ta tree piyryn dy lectraneyn goll er rheynn, she kiangley cofioosagh tree-filley t'ayn.''<br />
 
==== Kianglaghyn cofioosagh dooblit ====
Ayns co-vreneen ocsygien, O<sub>2</sub>, she kiangley dooble t'ayn. T'eh çheet lesh gagh breneen ocsygien hoght lectraneyn syn ynneig sodjey magh echey y chosney. Ta e hey lectraneyn hene ec gagh breneen ocsygien ayns yn ynneig sodjey magh echey, as t'eh rheynn daa lectrane elley. Ta sambyl elley jeh'n chiangley dooble ry-gheddyn ayns co-vreneen carboan.
 
==== Kianglaghyn cofioosagh tree-filley ====
Ta sambyl jeh kiangley tree-filley ry-gheddyn ayns co-vreneen neetragien. S'doillee yn kiangley eddyr ny breneenyn neetragien y vrishey. Shen y fa dy vel gas neetragien cho neu-ymobbreeagh. Cooinee dy nee N = 2, 5 reaghey ny lectraneyn ayns breneen neetragien.
 
== Troyn co-vunstooghyn eeaneagh as cofioosagh ==
[[Coadan:NaCl2.jpg|thumb|alt=Jalloo jeh strughtoor NaCl.|Myr sampleyr, taTa reaghey reajagh ny h-eeaneyn ayns crystal dy chloreed sodjum (NaCl) ry akin 'sy jalloo shoh.]]
Ta co-vunstooghyn eeaneagh (lectrofioosagh) jeant ass eeaneyn. Ta eayl jeant ass eeaneyn Ca<sup>2+</sup> as O<sup>2-</sup> ta cummit ry-cheilley liorish boandey eeaneagh. Dy cliaghtagh, ta millioonyn jeu goll er sniemmey ry-cheilley crystal y chroo. Ta shin gymmeydey scellyn-X dy gheddyn magh reaghey ny eeaneyn ayns crystalyn. She [[William Henry Bragg]] as e vac [[William Lawrence Bragg]] ren lhiasaghey yn aght dy gheddyn magh y strughtoor crystalyn lesh skellyn-X.
 
=== William as Lawrence Bragg ===
S'ard-ghooagh [[William Bragg]] (1862-1942), y fishigagh Sostnagh, as e vac [[Lawrence Bragg]] (1890-1971) er yn oyr dy ren ad gymmeydey scellyn-X y strughtoor jeh crystalyn y gheddyn magh. Dod ad taishbyney dy row crystalyn dy stoo goll rish cloreed sodjum jeant ass millioonyn dy h-eeaneyn cloreed as eeaneyn sodjum reaghit dy reajagh. Sy vlein 1915, chossyn ad yn Aundyr Nobel ayns paart son yn obbyr oc ayns crystallografeeaght scell-X. She ny Braggyn yn ynrican ayr as mac chossyn yn onnor shoh. Haink Lawrence Bragg dy ve ny Olloo Fishag ec [[Ollooscoill Chambridge]]. Tra dirree eh ass yn obbur shen, va anaase mooar echey er ynsaghey sheanse da sleih aegey.
 
=== Troyn cadjin co-vunstooghyn eeaneagh ===