Jaghteyrys
Ta jaghteyrys ny ard-reillaght çheet er cummey reiltys raad dy vel pooar y reiltys freilt ec toshiagh ny possan dy hoshee neu-reiht gyn caglee ny marish kuse veg dy chaglee. She jaghteyr yn ennym ta currit er toshiagh jaghteyrys, ga dy vel enmyssyn elley currit orroo dy mennick dy h-oikoil, goaill stiagh "toshiagh", "eaghtyrane", as enmyssyn elley. Ta'n pholitickaght çheusthie jeh jaghteyrys taghyrt eddyr y jaghteyr, y kiarkyl sthie, as y chondaigys, foddee eh ve sheeoil ny elgyssagh. Foddee jaghteyryn ve currit er bun liorish coup caggee ta ceau yn reiltys roish magh er egin ny liorish hene-choup raad dy vel toshee reiht jannoo yn reill oc beayn. Ta jaghteyryssyn er nyn rang-oardraghey myr jaghteyryssyn caggee, jaghteyryssyn un-phartee, jaghteyryssyn persoonaghys, ny monarkaghtyn ard-chummaghtagh.
Ta'n enmys jaghteyrys çheet ass yn ymmyd echey ayns Pobblaght y Raue. Lhiassee jaghteyryssyn caggee leah 'syn eash eear-chlassicagh, ayns eash ny Shogunyn 'sy Çhapaan er lheh. Lhiassee jaghteyryssyn noa-emshiragh 'sy 19oo eash tra ren caudillos goaill greim er y phooar ayns America Ladjynagh. Dirree steatyn fashistagh as steatyn cummynagh magh 'syn Oarpey car ny 1920yn as ny 1930yn. Va'n Fashistaghys scryssit magh lurg y Nah Chaggey Dowanagh tra hie yn Cummynys er ny skeaylley magh dys mooar-rheynnyn elley. Haink er jaghteyryssyn persoonaghys 'syn Affrick as jaghteyryssyn caggee ayns America Ladjynagh dy ve feer chadjin car ny 1960yn as ny 1970yn. Huitt ram jaghteyryssyn ec jerrey yn Chaggey Feayrr as car y treeoo tonn jeh'n deynlaghey. Ta ram jaghteyryssyn foast ayn, as king elley girree, 'syn Affrick as 'syn Aishey er lheh, agh 'syn Oarpey Hiar myrgeddin.
Ta jaghteyryssyn stiurey reihyssyn dy mennick son leighoilid y chur er bun ny son greesaghyn y chiarail da olteynyn y phartee reilley, agh cha nee reihyssyn cohirreydagh ny corrym t'ayndaue da'n chondaigys. Ta'n shickyrys ayns jaghteyryssyn freilt er co-eignaghey ta jeant seose jeh fysseree chaglit ny vreagagh, lorgey as cur fo cosh y chondaigys politickagh, as obbraghyn elgyssyn. Foddee jaghteyryssyn tuittym liorish coup ny irree magh liorish possanyn condaigys niartal.